蜜桃交友

鈥濿szystko nale偶y do mi艂o艣ci鈥�[1]. W tych s艂owach mo偶emy zebra膰 duchowe dziedzictwo pozostawione przez 艣w. Franciszka Salezego, który zmar艂 cztery wieki temu, 28 grudnia 1622 r. w Lyonie. Mia艂 niewiele ponad pi臋膰dziesi膮t lat, a od dwudziestu by艂 biskupem i 鈥瀢ygnanym鈥� ksi臋ciem Genewy. Przyby艂 do Lyonu po zako艅czeniu swej ostatniej misji dyplomatycznej. Ksi膮偶臋 Sabaudzki poprosi艂 go, aby towarzyszy艂 kardyna艂owi Maurycemu Sabaudzkiemu w podró偶y do Awinionu. Razem mieli z艂o偶y膰 ho艂d m艂odemu królowi Ludwikowi XIII, który wraca艂 do Pary偶a dolin膮 Rodanu po zwyci臋skiej kampanii wojennej na po艂udniu Francji. Utrudzony i w z艂ym stanie zdrowia Franciszek, wyruszy艂 w podró偶 zmotywowany wy艂膮cznie duchem s艂u偶by. 鈥濭dyby odbycie tej podró偶y nie by艂o zbyt po偶yteczne dla 艣wiadczonej im s艂u偶by, mia艂bym z pewno艣ci膮 wiele dobrych i solidnych powodów, by si臋 z niej zwolni膰; lecz je艣li jest to kwestia s艂u偶enia im, 偶ywy lub martwy, nie b臋d臋 si臋 wycofywa艂, lecz pójd臋 lub dam si臋 ponie艣膰鈥�[2]. Taki by艂 jego temperament. Kiedy w ko艅cu dotar艂 do Lyonu, zamieszka艂 przy klasztorze sióstr wizytek, w domu ogrodnika, aby nie sprawia膰 zbyt wielu k艂opotów, a jednocze艣nie by móc si臋 spotyka膰 z ka偶dym, z kim zechce.

Ju偶 od d艂u偶szego czasu nie robi艂a na nim wra偶enia 鈥瀖arna wielko艣膰 dworu鈥�[3], a swoje ostatnie dni sp臋dzi艂 wype艂niaj膮c pos艂ug臋 pastersk膮 w nast臋puj膮cych jedno po drugim spotkaniach: spowiedziach, rozmowach, konferencjach, kazaniach i ostatnich 鈥� nieodzownych 鈥� listach przyja藕ni duchowej. Z czasem, coraz ja艣niejsza stawa艂a si臋 dla niego g艂臋boka motywacja tego przepe艂nionego Bogiem stylu 偶ycia, któr膮 prosto i precyzyjnie sformu艂owa艂 w swoim s艂ynnym 鈥濼raktacie o mi艂o艣ci Bo偶ej鈥�: 鈥濻koro tyko cz艂owiek nieco wnikliwiej zaduma si臋 nad Bóstwem, dozna pewnego serdecznego wzruszenia, 艣wiadcz膮cego o tym, 偶e Bóg jest Bogiem ludzkiego serca鈥�[4]. Stanowi to syntez臋 jego my艣li. Do艣wiadczenie Boga jest oczywisto艣ci膮 ludzkiego serca, takim jakim je rozumie Franciszek Salezy. Nie jest to konstrukcja my艣lowa, lecz raczej rozpoznanie pe艂ne zdumienia i wdzi臋czno艣ci, b臋d膮ce nast臋pstwem objawienia si臋 Boga. To w艂a艣nie w sercu i poprzez serce dokonuje si臋 ten subtelny i intensywny proces zjednoczenia w 艂asce, dzi臋ki której cz艂owiek rozpoznaje Boga, a zarazem siebie samego, swoje pochodzenie i g艂臋bi臋, swoje spe艂nienie w powo艂aniu do mi艂o艣ci. Odkrywa, 偶e wiara nie jest 艣lepym ruchem, lecz przede wszystkim postaw膮 serca. Poprzez ni膮 cz艂owiek powierza si臋 prawdzie, która jawi si臋 jego sumieniu jako 鈥瀞艂odkie wzruszenie鈥�, zdolne wzbudzi膰 odpowiedni膮 i niezb臋dn膮 偶yczliwo艣膰 wobec ka偶dej rzeczywisto艣ci stworzonej, jak lubi艂 mawia膰.

W tym 艣wietle rozumiemy, 偶e dla 艣w. Franciszka Salezego nie by艂o lepszego miejsca, by znale藕膰 Boga i by pomaga膰 w Jego poszukiwaniu, ni偶 serce ka偶dej kobiety i ka偶dego m臋偶czyzny jego czasów. Nauczy艂 si臋 tego, obserwuj膮c z baczn膮 uwag膮 samego siebie i badaj膮c ludzkie serce od najm艂odszych lat.

Maj膮c g艂臋bokie do艣wiadczenie codzienno艣ci wype艂nionej Bogiem, podczas ostatniego spotkania w tamtych dniach w Lyonie, pozostawi艂 swoim siostrom wizytkom wyra偶enie, poprzez które pragn膮艂 zosta膰 zapami臋tanym przez nie na zawsze: 鈥濿szystko ju偶 wam powiedzia艂em w tych dwóch s艂owach, mówi膮c, aby niczego nie odmawia膰, niczego nie pragn膮膰; nie mam nic innego do powiedzenia鈥�[5]. Nie by艂 to jednak wyraz czystego woluntaryzmu, 鈥瀢oli bez pokory鈥�[6], tej subtelnej pokusy na drodze do 艣wi臋to艣ci, która myli j膮 z usprawiedliwianiem siebie o w艂asnych si艂ach, z uwielbieniem ludzkiej woli i w艂asnych mo偶liwo艣ci, uwielbieniem 鈥瀙rzek艂adaj膮cym si臋 na egocentryczne i elitarystyczne samozadowolenie, pozbawione prawdziwej mi艂o艣ci鈥�[7]. Tym bardziej nie by艂 to te偶 czysty kwietyzm, owo bierne i pozbawione uczu膰 oddanie si臋 doktrynie bez cia艂a i bez historii[8]. Zrodzi艂 si臋 on raczej z kontemplacji 偶ycia Syna Wcielonego. By艂o to 26 grudnia, kiedy 艢wi臋ty przemówi艂 do sióstr w sercu tajemnicy Bo偶ego Narodzenia: 鈥濩zy widzicie Dzieci膮tko Jezus w 偶艂óbku? Przyjmuje wszystkie utrapienia pogody, zimno i wszystko, na co Ojciec zezwala, by sta艂o si臋 Jego udzia艂em. Nie odrzuca艂 drobnych pieszczot Matki, które mu dawa艂a i nie napisano, aby kiedykolwiek sam wyci膮ga艂 swoje r臋ce ku piersi swej Matki, ale pozostawia wszystko jej opiece i przezorno艣ci. Podobnie i my nie powinni艣my niczego pragn膮膰 ani niczego nie odmawia膰, przyjmuj膮c wszystko to, co Bóg nam ze艣le, ch艂ód i niedogodno艣ci pogody鈥�[9]. Wzrusza jego uwaga, uznaj膮ca za nieodzown膮, trosk臋 o to, co ludzkie. W szkole Wcielenia nauczy艂 si臋 zatem odczytywa膰 histori臋 i wkracza膰 w ni膮 z ufno艣ci膮.

Kryterium mi艂o艣ci

Poprzez do艣wiadczenie uzna艂 pragnienie za 藕ród艂o prawdziwego 偶ycia duchowego, a jednocze艣nie za miejsce jego fa艂szowania. Z tego powodu, czerpi膮c obficie z wcze艣niejszej tradycji duchowej, zrozumia艂, jak wa偶ne jest ci膮g艂e wystawianie pragnie艅 na prób臋 poprzez nieustanne 膰wiczenie si臋 w rozeznawaniu. Rozstrzygaj膮ce kryterium swojej oceny odnalaz艂 w mi艂o艣ci. Podczas ostatniej wizyty w Lyonie, w 艣wi臋to 艣w. Szczepana, na dwa dni przed 艣mierci膮, powiedzia艂: 鈥濼o mi艂o艣膰 jest tym, co czyni doskona艂ymi nasze czyny. I powiem wam znacznie wi臋cej. Oto osoba, która znosi m臋cze艅stwo dla Boga z jedn膮 uncj膮 mi艂o艣ci, zas艂uguje na wiele, bo nie mo偶na by艂o ofiarowa膰 wi臋cej, ni偶 w艂asne 偶ycie; ale inna osoba, która cierpia艂aby tylko zadrapanie z dwiema uncjami mi艂o艣ci, b臋dzie mia艂a o wiele wi臋ksze zas艂ugi, bowiem to mi艂osierdzie i mi艂o艣膰 nadaj膮 warto艣膰 wszystkiemu鈥�[10].

Z zadziwiaj膮c膮 precyzj膮 mówi艂 dalej, ukazuj膮c trudn膮 relacj臋 mi臋dzy kontemplacj膮 a dzia艂aniem: 鈥濿iecie lub powinni艣cie wiedzie膰, 偶e kontemplacja sama w sobie jest lepsza od dzia艂ania i 偶ycia czynnego; ale je艣li w 偶yciu czynnym zjednoczenie [z Bogiem] jest wi臋ksze, to jest ono lepsze. Je艣li siostra, która jest w kuchni i trzyma patelni臋 na ogniu, ma wi臋cej mi艂o艣ci i mi艂osierdzia ni偶 inna, to ogie艅 materialny nie b臋dzie jej przeszkadza艂, ale przeciwnie, pomo偶e jej by膰 bardziej mi艂膮 Bogu. Cz臋sto zdarza si臋, 偶e cz艂owiek jest zjednoczony z Bogiem zarówno w dzia艂aniu, jak i w samotno艣ci; ale w ko艅cu zawsze powracam do kwestii: gdzie jest wi臋cej mi艂o艣ci鈥�[11]. Oto prawdziwe pytanie, które przezwyci臋偶a swym dynamizmem wszelki bezu偶yteczny rygoryzm i zamykanie si臋 w sobie: w ka偶dej chwili, w ka偶dej decyzji, w ka偶dej okoliczno艣ci 偶ycia nale偶y zadawa膰 sobie pytanie o to, gdzie znajduje si臋 najwi臋ksza mi艂o艣膰. Nie przypadkiem 艣w. Franciszek Salezy zosta艂 nazwany przez 艣w. Jana Paw艂a II 鈥瀌oktorem Bo偶ej mi艂o艣ci鈥�[12], nie tylko dlatego, 偶e napisa艂 na ten temat obszerny Traktat, ale przede wszystkim dlatego, 偶e by艂 艣wiadkiem tej mi艂o艣ci. Z drugiej strony, jego pism nie mo偶na traktowa膰 jako teorii tworzonej przy biurku, z dala od niepokojów zwyk艂ego cz艂owieka. Jego nauczanie istotnie zrodzi艂o si臋 z uwa偶nego ws艂uchiwania si臋 w do艣wiadczenie. Nie uczyni艂 nic wi臋cej, jak tylko przekszta艂ci艂 w doktryn臋 to, czym sam 偶y艂 i co czyta艂 z wnikliwo艣ci膮, o艣wiecon膮 przez Ducha 艢wi臋tego, w swoim wyj膮tkowym i nowatorskim dzia艂aniu duszpasterskim. Syntez臋 tego sposobu post臋powania mo偶na znale藕膰 w Przedmowie do tego偶 Traktatu o mi艂o艣ci Bo偶ej: 鈥濿 Ko艣ciele 艣wi臋tym wszystko nale偶y do mi艂o艣ci, 偶yje w mi艂o艣ci, czyni si臋 dla mi艂o艣ci i pochodzi z mi艂o艣ci鈥�[13].

Lata formacji pocz膮tkowej: przygoda poznawania siebie w Bogu

Franciszek urodzi艂 si臋 21 sierpnia 1567 r. w zamku Sales, niedaleko Thorens, jako syn François de Nouvelles, pana na Boisy, i Françoise de Sionnaz. 鈥炁粂艂 na prze艂omie dwóch wieków, XVI i XVII, tote偶 przyswoi艂 sobie to, co najlepsze w naukach i zdobycze kulturalne ko艅cz膮cego si臋 stulecia, godz膮c z dziedzictwem humanizmu, charakterystyczne dla pr膮dów mistycznych p臋d ku absolutowi鈥�[14].

Po pocz膮tkowej formacji kulturalnej, najpierw w kolegium w La Roche-sur-Foron, a nast臋pnie w Annecy, przyby艂 do Pary偶a, do niedawno za艂o偶onego kolegium jezuickiego Clermont. W zniszczonej wojnami religijnymi stolicy Królestwa Francji, prze偶y艂 w krótkim czasie, nast臋puj膮ce po sobie, dwa kryzysy wewn臋trzne, które na zawsze naznaczy艂y jego 偶ycie. Owa 偶arliwa modlitwa w ko艣ciele 艣w. Szczepana-des-Gres, przed obliczem paryskiej Czarnej Madonny zapali w jego sercu 鈥� po艣ród ciemno艣ci 鈥� p艂omie艅, który pozostanie w nim 偶ywy na zawsze, jako klucz do zrozumienia w艂asnych i cudzych do艣wiadcze艅. 鈥濩okolwiek by si臋 dzia艂o, o Panie, który trzymasz wszystko w swoich r臋kach i którego drogami s膮 sprawiedliwo艣膰 i prawda [...] b臋d臋 Ci臋 kocha艂, o Panie [...], b臋d臋 Ci臋 kocha艂 tutaj, o mój Bo偶e, i zawsze b臋d臋 pok艂ada艂 nadziej臋 w Twoim mi艂osierdziu, i zawsze b臋d臋 g艂osi艂 Twoj膮 chwa艂臋 [鈥�] Panie Jezu, Ty zawsze b臋dziesz moj膮 nadziej膮 i moim zbawieniem w ziemi 偶yj膮cych鈥�[15].

To w艂a艣nie zapisa艂 w swoim notatniku, odnajduj膮c spokój. I to do艣wiadczenie, z jego niepokojami i pytaniami, zawsze b臋dzie dla niego o艣wiecaj膮ce i otworzy przed nim jedyny w swoim rodzaju sposób dotarcia do tajemnicy relacji Boga z cz艂owiekiem. Pomo偶e mu ws艂uchiwa膰 si臋 w 偶ycie innych i rozpoznawa膰, z misternym rozeznaniem, wewn臋trzn膮 postaw臋, która 艂膮czy my艣l z odczuwaniem, rozum z uczuciem, i która nazywa po imieniu 鈥濨oga ludzkiego serca鈥�. W ten sposób Franciszek nie uleg艂 niebezpiecze艅stwu przypisania warto艣ci teoretycznej w艂asnemu osobistemu do艣wiadczeniu, absolutyzuj膮c je, lecz nauczy艂 si臋 czego艣 niezwyk艂ego, b臋d膮cego owocem 艂aski: odczytywania w Bogu zarówno w艂asnych prze偶y膰 jak i innych osób.

Cho膰 mimo, 偶e nie aspirowa艂 do utworzenia w艂asnego prawdziwego systemu teologicznego, to jego refleksja nad 偶yciem duchowym odznacza艂a si臋 wybitn膮 godno艣ci膮 teologiczn膮. Ukazuj膮 si臋 w nim istotne cechy dla uprawiania teologii, w odniesieniu do której nigdy nie mo偶na zapomina膰 o dwóch konstytutywnych wymiarach. Pierwszym jest w艂a艣nie 偶ycie duchowe, bo tylko w pokornej i wytrwa艂ej modlitwie, w otwarciu na Ducha 艢wi臋tego mo偶na stara膰 si臋 poj膮膰 i wyrazi膰 S艂owo Bo偶e. Teologami stajemy si臋 w tyglu modlitwy. Drugim wymiarem jest 偶ycie eklezjalne: czucie w Ko艣ciele i z Ko艣cio艂em. Równie偶 teologia odczu艂a skutki kultury indywidualistycznej, lecz teolog chrze艣cija艅ski wypracowuje swoj膮 my艣l b臋d膮c zanurzonym we wspólnocie, 艂ami膮c w niej chleb S艂owa[16]. Refleksja Franciszka, pozostaj膮ca na marginesie sporów akademickich ówczesnej epoki, a zarazem odnosz膮ca si臋 do nich z szacunkiem, wynika w艂a艣nie z tych dwóch cech konstytutywnych.

Odkrycie nowego 艣wiata

Po uko艅czeniu studiów humanistycznych podj膮艂 studia prawnicze na Uniwersytecie w Padwie. Powróciwszy do Annecy, pomimo sprzeciwu ojcowskiego, podj膮艂 decyzj臋 co do kierunku swojego 偶ycia. 艢wi臋cenia kap艂a艅skie przyj膮艂 18 grudnia 1593 r., a na pocz膮tku wrze艣nia kolejnego roku, na zaproszenie biskupa de Granier, zosta艂 powo艂any do trudnej misji w Chablais, na terytorium wyznania kalwi艅skiego, nale偶膮cym do diecezji Annecy, które w labiryncie wojen i traktatów pokojowych ponownie przesz艂o pod kontrol臋 Ksi臋stwa Sabaudii. By艂y to lata intensywne i dramatyczne. Tu wówczas odkry艂, obok pewnej rygorystycznej bezkompromisowo艣ci, która w przysz艂o艣ci sk艂oni go do przemy艣le艅, swoje talenty mediatora i cz艂owieka dialogu. Da艂 si臋 te偶 pozna膰 jako wynalazca oryginalnych i 艣mia艂ych praktyk duszpasterskich, takich jak s艂ynne 鈥瀕ataj膮ce kartki鈥�, wieszane wsz臋dzie, a nawet wsuwane pod drzwi domów.

W 1602 r. powróci艂 do Pary偶a, aby 鈥� w imieniu samego bp. De Graniera i zgodnie z dok艂adnymi instrukcjami Stolicy Apostolskiej 鈥� przeprowadzi膰 delikatn膮 misj臋 dyplomatyczn膮, w zwi膮zku z kolejn膮 zmian膮 sytuacji polityczno-religijnej na terytorium diecezji genewskiej. Mimo dobrych zamiarów króla Francji, misja ta zako艅czy艂a si臋 niepowodzeniem. Sam Franciszek pisa艂 do papie偶a Klemensa VIII: 鈥濸o dziewi臋ciu miesi膮cach zmuszony by艂em wycofa膰 si臋, niczego niemal nie zako艅czywszy鈥�[17]. Misja ta sta艂a si臋 jednak dla niego i dla Ko艣cio艂a nieoczekiwanym bogactwem pod wzgl臋dem ludzkim, kulturowym i religijnym. W czasie wolnym od negocjacji dyplomatycznych, Franciszek g艂osi艂 kazania w obecno艣ci króla i dworu francuskiego, nawi膮zywa艂 wa偶ne kontakty, a przede wszystkim ca艂kowicie zanurzy艂 si臋 w cudownej duchowej i kulturowej wio艣nie nowoczesnej stolicy Królestwa.

Tam wszystko uleg艂o zmianie i nadal si臋 zmienia艂o. On sam da艂 si臋 poruszy膰 zajmuj膮c si臋 wielkimi problemami, jakie pojawia艂y si臋 w 艣wiecie oraz nowymi sposobami ich postrzegania, a tak偶e zadziwiaj膮cym zapotrzebowaniem na duchowo艣膰, która wy艂oni艂a si臋, a tak偶e bezprecedensowymi pytaniami, jakie ona stawia艂a. Krótko mówi膮c, zda艂 sobie spraw臋 z prawdziwego 鈥瀙rzemijania epoki鈥�, na które trzeba by艂o odpowiedzie膰 za pomoc膮 j臋zyków starych jak i nowych. Z pewno艣ci膮 nie po raz pierwszy spotka艂 偶arliwych chrze艣cijan, ale chodzi艂o o co艣 innego. Nie by艂 to Pary偶 spustoszony przez wojny religijne, jaki widzia艂 w latach swej formacji, ani te偶 nie by艂y to zawzi臋te walki na terenach Chablais. By艂o to co艣 nieoczekiwanego: t艂um 鈥炁泈i臋tych, prawdziwych 艣wi臋tych, licznych i wsz臋dzie鈥�[18]. Byli tam ludzie kultury, profesorowie Sorbony, przedstawiciele instytucji, ksi膮偶臋ta i ksi臋偶niczki oraz s艂u偶ba, zakonnicy i zakonnice. 艢wiat na ró偶ne sposoby spragniony Boga.

Spotkanie tych osób i poznawanie ich pyta艅 by艂o jednym z najwa偶niejszych opatrzno艣ciowych wydarze艅 w jego 偶yciu. Dni pozornie bezu偶yteczne i nieudane zamienia艂y si臋 w ten sposób w niezrównan膮 szko艂臋 odczytywania nastrojów epoki, bez schlebiania im. Zr臋czny i niestrudzony polemista, przeistacza艂 si臋, dzi臋ki 艂asce, w doskona艂ego interpretatora czasów i nadzwyczajnego kierownika dusz. Jego dzia艂alno艣膰 duszpasterska, wielkie dzie艂a (Wprowadzenie do 偶ycia pobo偶nego i Traktat o mi艂o艣ci Bo偶ej), tysi膮ce listów przyja藕ni duchowej, które z nich wyp艂ywa艂y, wysy艂ane wewn膮trz klasztornych murów i poza nimi, do zakonników i zakonnic, do dworzan, a tak偶e do zwyk艂ych ludzi, spotkanie z Joann膮 de Chantal i za艂o偶enie Wizytek w 1610 r., by艂yby niezrozumia艂e bez owego prze艂omu wewn臋trznego. Ewangelia i kultura osi膮gn臋艂y wówczas owocn膮 syntez臋, z której wy艂oni艂a si臋 intuicja prawdziwej i rzeczywistej metody post臋powania, która dojrza艂a i by艂a gotowa do wydania trwa艂ego i obiecuj膮cego plonu.

W jednym z pierwszych listów o kierownictwie duchowym i przyja藕ni duchowej, wys艂anym do jednej ze wspólnot sióstr wizytek w Pary偶u, Franciszek Salezy mówi, z g艂臋bok膮 pokor膮, o 鈥瀞wojej metodzie鈥�, która ró偶ni si臋 od innych, w oczekiwaniu prawdziwej reformy. Jest to metoda, która wyrzeka si臋 surowo艣ci i w pe艂ni polega na godno艣ci i zdolno艣ciach pobo偶nej duszy, pomimo jej s艂abo艣ci: 鈥濵am w膮tpliwo艣膰, 偶e waszej reformie mo偶na by przeciwstawi膰 inn膮 przeszkod臋: by膰 mo偶e ci, którzy wam j膮 narzucili, zbyt surowo potraktowali ran臋. [...] Pochwalam ich metod臋, jakkolwiek sam jej nie stosuj臋, zw艂aszcza w odniesieniu do mocnych i wielkodusznych umys艂ów jak twój. Wydaje mi si臋 bowiem, 偶e wystarczy im po prostu wskaza膰 ran臋 i da膰 im skalpel do r臋ki, aby same mog艂y dokona膰 ci臋cia. Ale nie pomijajcie z tego powodu reformy, której potrzebujecie鈥�[19]. S艂owa te ukazuj膮 wizj臋, która rozs艂awi艂a optymizm salezja艅ski i która odcisn臋艂a pi臋tno na historii duchowo艣ci poprzez kolejne wspania艂e dzie艂a, jak w przypadku ksi臋dza Bosko dwa wieki pó藕niej.

Po powrocie do Annecy, 8 grudnia tego samego roku przyj膮艂 艣wi臋cenia biskupie. Wp艂yw jego pos艂ugi biskupiej na Europ臋 w tamtym czasie i w nast臋pnych stuleciach by艂 i jest ogromny. 鈥濨y艂 aposto艂em, kaznodziej膮, pisarzem, cz艂owiekiem czynu i modlitwy, z zaanga偶owaniem wprowadza艂 w 偶ycie idea艂y Soboru Trydenckiego; by艂 uczestnikiem sporu i dialogu z protestantami, do艣wiadczaj膮c coraz bardziej, 偶e cho膰 teologiczna dyskusja jest konieczna, to bardzo skuteczne s膮 osobiste stosunki i mi艂o艣膰. By艂y mu powierzane misje dyplomatyczne na szczeblu europejskim, a tak偶e spo艂eczne misje mediacyjne i pojednawcze鈥�[20]. Przede wszystkim jest on interpretatorem zmieniaj膮cej si臋 epoki i przewodnikiem dusz w czasach, które w nowy sposób wyra偶aj膮 pragnienie Boga.

Mi艂o艣膰 czyni wszystko dla swoich dzieci

Mi臋dzy rokiem 1620 a 1621, a wi臋c pod koniec swego 偶ycia, Franciszek skierowa艂 do jednego z ksi臋偶y ze swojej diecezji s艂owa, które mog膮 pomóc zrozumie膰 jego wizj臋 tamtej epoki. Zach臋ca艂 go, by spe艂ni艂 jego pragnienie i po艣wi臋ci艂 si臋 pisaniu oryginalnych tekstów, które by艂yby w stanie wychwyci膰 nowe pytania, wyczuwaj膮c ich potrzeb臋. 鈥濵usz臋 ci powiedzie膰, 偶e moja pog艂臋biaj膮ca si臋 z ka偶dym dniem znajomo艣膰 nastrojów panuj膮cych na 艣wiecie, wzbudza we mnie 偶arliwe pragnienie, aby Bóg raczy艂 w swojej dobroci natchn膮膰 którego艣 ze swoich s艂ug umiej臋tno艣ci膮 i ch臋ci膮 pisania w sposób odpowiadaj膮cy upodobaniom tego biednego 艣wiata鈥�[21]. Motyw tej zach臋ty znajdowa艂 we w艂asnej wizji tamtych czasów: 鈥炁歸iat staje si臋 tak przewra偶liwiony, 偶e niebawem ju偶 nikt nie o艣mieli si臋 tkn膮膰 go inaczej ni偶 w aksamitnych r臋kawiczkach, ani leczy膰 jego rany czym innym, ni偶 ok艂adami z cebuli. Ale jakie to ma znaczenie, je偶eli ludzie zdrowiej膮, i w ko艅cu s膮 uratowani? Nasza królowa, mi艂o艣膰, gotowa jest wszystko uczyni膰 dla swych dzieci鈥�[22]. Nie jest to rys oczywisty, ani tym bardziej ostateczne poddanie si臋 w obliczu pora偶ki. By艂o to raczej wyczucie dokonuj膮cej si臋 przemiany i w pe艂ni ewangeliczna potrzeba zrozumienia, jak mo偶na by膰 w niej obecnym.

Sk膮din膮d, t臋 sam膮 艣wiadomo艣膰 rozwin膮艂 i wyrazi艂 w Przedmowie do Traktatu o mi艂o艣ci Bo偶ej: 鈥濸rzyznam si臋, 偶e mia艂em wzgl膮d na potrzeby umys艂owe naszego wieku, bo du偶o zale偶y od zwrócenia uwagi na ducha czasu, w którym si臋 pisze鈥�[23]. Prosz膮c nast臋pnie czytelnika o 偶yczliwo艣膰, powiedzia艂: 鈥濲e艣li znajdziesz styl nieco odmienny od stylu, jakim zwraca艂em si臋 do Filotei (cho膰 zapewniam ci臋, 偶e ta ró偶nica b臋dzie niewielka), i je艣li zobaczysz, 偶e styl obu tych dzie艂 bardzo si臋 ró偶ni od stylu, jakiego u偶y艂em w Obronie krzy偶a, to wiedz, 偶e przez dziewi臋tna艣cie lat wiele si臋 cz艂owiek uczy i wiele zapomina, 偶e j臋zyk wojny jest odmienny od j臋zyka pokoju, i 偶e inaczej si臋 mówi do m艂odych pocz膮tkuj膮cych, a inaczej do starych towarzyszy鈥�[24]. Ale w obliczu tych przemian, od czego zacz膮膰? Nie odbiegaj膮c zbytnio od historii relacji Boga z cz艂owiekiem. St膮d ostateczny cel jego traktatu: 鈥濿 rzeczywisto艣ci zamierza艂em tylko przedstawi膰 z prostot膮 i szczero艣ci膮, bez kunsztu, a tym bardziej bez upi臋ksze艅, histori臋 narodzin, upadku, dzia艂a艅, w艂a艣ciwo艣ci, zalet i wznios艂ych cech mi艂o艣ci Bo偶ej鈥�[25].

Pytania o zmiany epoki

Z okazji czterechsetlecia 艣mierci 艣w. Franciszka Salezego zastanawia艂em si臋 nad jego spu艣cizn膮 dla naszych czasów i uzna艂em, 偶e pouczaj膮ce s膮 jego elastyczno艣膰 i zdolno艣膰 do wypracowywania wizji. Po cz臋艣ci, dzi臋ki darowi Bo偶emu, po cz臋艣ci dzi臋ki w艂asnemu usposobieniu, a tak偶e za spraw膮 wytrwa艂ego piel臋gnowania do艣wiadcze艅, mia艂 jasn膮 wizj臋 zmieniaj膮cych si臋 czasów. Sam nigdy by nie przypuszcza艂, 偶e b臋dzie mia艂 tak膮 okazj臋 do g艂oszenia Ewangelii. S艂owo, które umi艂owa艂 od m艂odo艣ci, by艂o zdolne, by utorowa膰 sobie drog臋, ukazuj膮c nowe i nieprzewidywalne perspektywy w 艣wiecie, w trakcie gwa艂townych przemian.

To w艂a艣nie nas czeka jako istotne zadanie, tak偶e w obecnej mijaj膮cej epoce: Ko艣ció艂, który nie skoncentrowany na sobie, wolny od wszelkiej 艣wiatowo艣ci, lecz zdolny do przebywania w 艣wiecie, dzielenia 偶ycia z lud藕mi, pod膮偶ania razem, wys艂uchania i akceptacji[26]. Tak w艂a艣nie post膮pi艂 Franciszek Salezy, odczytuj膮c, z pomoc膮 艂aski, znaki swoj膮 epok臋. Dlatego zach臋ca nas do porzucenia zbytniej troski o siebie samych, o nasze struktury, o to, jak postrzega nas spo艂ecze艅stwo i postawienia sobie raczej pytania: jakie s膮 konkretne potrzeby i duchowe oczekiwania naszego ludu?[27]. Wa偶ne jest zatem, tak偶e dzisiaj, ponowne odczytanie pewnych ich kluczowych wyborów, aby z ewangeliczn膮 m膮dro艣ci膮 prze偶ywa膰 zmiany.

Bryza i skrzyd艂a

Pierwszym z tych wyborów by艂o ponowne odczytanie i przedstawienie ka偶demu, w jego specyficznej sytuacji, dobrej relacji mi臋dzy Bogiem a cz艂owiekiem. Istotnie, ostatecznym motywem i konkretnym celem Traktatu jest w艂a艣nie ukazanie wspó艂czesnym fascynacji Bo偶膮 mi艂o艣ci膮. Franciszek zastanawia si臋: 鈥濲akie偶 s膮 wi臋c te zwyczajne wi臋zy, którymi Opatrzno艣膰 Bo偶a poci膮ga nasze serca do swej mi艂o艣ci?鈥�[28] Czerpi膮c sugestywnie z tekstu Ozeasza 11, 4[29], okre艣la te zwyczajne 艣rodki jako 鈥瀕udzkie wi臋zy, lub wi臋zy mi艂o艣ci i przyja藕ni鈥�. 鈥濨ez w膮tpienia 鈥� pisze 鈥� nie 艂a艅cuchami 偶elaznymi Bóg nas poci膮ga jak byki i bawo艂y, ale za pomoc膮 pon臋t, delikatnych poci膮gni臋膰 i 艣wi臋tych natchnie艅. To s膮 te wi臋zy Adama, wi臋zy ludzkie 鈥� odpowiadaj膮ce sercu cz艂owieka, który jest wolny z natury鈥�[30]. To w艂a艣nie poprzez te wi臋zy Bóg wyprowadzi艂 swój lud z niewoli, ucz膮c go chodzi膰, trzymaj膮c go za r臋k臋, tak jak czyni to tata lub mama ze swoim dzieckiem. Nie ma wi臋c 偶adnego narzucania z zewn膮trz, nie ma despotycznej i arbitralnej si艂y, 偶adnej przemocy. Jest to raczej przekonuj膮ca forma zaproszenia, która pozostawia nienaruszon膮 wolno艣膰 cz艂owieka. 鈥炁乤ska 鈥� kontynuuje, my艣l膮c z pewno艣ci膮 o wielu historiach 偶ycia, z którymi si臋 zetkn膮艂 鈥� posiada moc nie po to, by zniewala膰, lecz aby mi艂o艣ci膮 zjednywa膰 serce; posiada 艣wi臋t膮 gwa艂towno艣膰 nie po to, by zadawa膰 gwa艂t, lecz by nasz膮 wolno艣膰 uczyni膰 umi艂owan膮. Dzia艂a mocno, ale bardzo 艂agodnie, 偶e wola nie pozostaje zmia偶d偶ona tym pot臋偶nym dzia艂aniem; przynagla nas, ale nie przygniata naszej wolno艣ci: przez któr膮 mo偶emy, w obliczu ca艂ej jej pot臋gi, przyzwoli膰, lub jemu si臋 sprzeciwi膰, jak nam si臋 podoba鈥�[31].

Nieco wcze艣niej zarysowa艂 t臋 zale偶no艣膰 w ciekawym przyk艂adzie 鈥瀉podów鈥�: 鈥濻膮 pewne ptaki, Teotymie, które Arystoteles nazywa 鈥瀉podami鈥�, dlatego 偶e maj膮 bardzo krótkie i bezsilne nó偶ki, i tak s艂abe stopki, 偶e nie mog膮 si臋 nimi pos艂ugiwa膰. Gdy raz spadn膮 na ziemi臋, pozostaj膮 na niej bez mo偶liwo艣ci ponownego wzbicia si臋 do lotu o w艂asnych si艂ach, poniewa偶 nie maj膮 si艂y w nogach ani w stopkach, ani si艂y, by wznie艣膰 si臋 w powietrze; przez co pozostaj膮 na ziemi, marniej膮 i gin膮, je艣li jaki艣 wiatr pomy艣lny nie przyjdzie im na pomoc, powiewaj膮c silnymi podmuchami po powierzchni ziemi, nie uchwyci ich i nie uniesie w gór臋, jak to czyni z wielu innymi przedmiotami. Kiedy za艣 odpowiedz膮 na pierwszy podmuch, jakiego im wiatr u偶ycza i pos艂u偶膮 si臋 skrzyd艂ami, wówczas wiatr dalej im pomaga, unosz膮c je coraz wy偶ej w locie鈥�[32]. Taki jest cz艂owiek: stworzony przez Boga, aby lata膰 i rozwija膰 swój pe艂ny potencja艂 w powo艂aniu do mi艂o艣ci. Gdy upadnie na ziemi臋 i nie zgodzi si臋, by ponownie otworzy膰 skrzyd艂a na powiew Ducha, grozi mu, 偶e stanie si臋 niezdolny, by wzbi膰 si臋 do lotu.

Oto wi臋c 鈥瀎orma鈥�, poprzez któr膮 艂aska Bo偶a zwraca si臋 ku ludzko艣ci: s膮 to cenne i bardzo ludzkie wi臋zy Adama. Moc Boga nigdy nie przestaje by膰 w pe艂ni zdolna do przywrócenia zdolno艣ci lotu, a jednak Jego 艂补驳辞诲苍辞艣膰 dzia艂a w taki sposób, aby wolno艣膰 zgody na niego nie by艂a pogwa艂cona lub bezu偶yteczna. Od cz艂owieka zale偶y, czy si臋 podniesie, czy nie. Cho膰 艂aska dotkn臋艂a go w jego przebudzeniu, nie chce, by cz艂owiek powstawa艂 bez swojej zgody. I tak ko艅czy 艣w. Franciszek swoj膮 refleksj臋: 鈥� Teotymie, natchnienia uprzedzaj膮 nas i zanim pomy艣limy, ju偶 je odczuwamy, lecz skoro ju偶 je uczujemy, to od nas zale偶y zezwolenie na nie, wspó艂dzia艂anie z nimi i pój艣cie za ich wo艂aniami lub sprzeciwianie si臋 im i ich odrzucenie: czujemy je w sobie bez nas, ale one bez nas nie mog膮 nas sk艂oni膰, by艣my dali swe przyzwolenie鈥�[33]. Dlatego w relacji z Bogiem zawsze chodzi o do艣wiadczenie bezinteresowno艣ci, które 艣wiadczy o g艂臋bi mi艂o艣ci Ojca.

Jednak偶e ta 艂aska nigdy nie czyni cz艂owieka biernym. Prowadzi do zrozumienia, 偶e radykalnie poprzedza nas mi艂o艣膰 Boga, i 偶e Jego pierwszy dar polega w艂a艣nie na przyj臋ciu siebie z Jego w艂asnej mi艂o艣ci. Ka偶dy jednak ma obowi膮zek wspó艂dzia艂ania w swoim wype艂nianiu zada艅, z ufno艣ci膮 rozwijaj膮c swe skrzyd艂a na 艂agodny Bo偶y powiew. Widzimy tu jeden wa偶ny aspekt naszego ludzkiego powo艂ania: 鈥瀂adanie, jakie Bóg powierza Adamowi i Ewie w tek艣cie Ksi臋gi Rodzaju polega na tym, aby byli p艂odni. Ludzko艣膰 otrzyma艂a zadanie przemieniania, budowania i panowania nad stworzeniem. Jest to zadanie pozytywne, które oznacza tworzenie z niego i wraz z nim. Przysz艂o艣膰 nie zale偶y wi臋c od niewidzialnego mechanizmu, którego cz艂owiek jest biernym obserwatorem. Wr臋cz przeciwnie 鈥� jeste艣my protagonistami, jeste艣my 鈥� wymuszaj膮c to s艂owo 鈥� 飞蝉辫&辞补肠耻迟别;艂蝉迟飞辞谤锄测肠颈别濒补尘颈鈥�[34]. To w艂a艣nie Franciszek Salezy dobrze zrozumia艂 i stara艂 si臋 przekaza膰 w swojej pos艂udze przewodnika duchowego.

Prawdziwa pobo偶no艣膰

Drugim wa偶nym kluczowym wyborem by艂o zaj臋cie si臋 kwesti膮 pobo偶no艣ci. Równie偶 w tym przypadku, podobnie jak w naszych czasach, zmiana epoki wzbudzi艂a wiele pyta艅 dotycz膮cych tego zagadnienia. W szczególno艣ci dwa aspekty wymagaj膮 dzi艣 zrozumienia i ponownego podj臋cia. Pierwszy dotyczy samej idei pobo偶no艣ci, drugi 鈥� jej powszechnego i ludowego charakteru. Przede wszystkim wskazanie tego, co nale偶y rozumie膰 pod poj臋ciem pobo偶no艣ci, jest pierwsz膮 uwag膮, jak膮 znajdujemy na pocz膮tku Filotei: 鈥瀙otrzeba ci przede wszystkim wiedzie膰, co to jest cnota pobo偶no艣ci. Istnieje bowiem tylko jedna pobo偶no艣膰 prawdziwa, a mnóstwo fa艂szywych i pró偶nych. Je艣li wi臋c nie poznasz, która to prawdziwa, móg艂by艣 zab艂膮dzi膰 i odda膰 si臋 jakiej艣 pobo偶no艣ci niew艂a艣ciwej i zabobonnej鈥�[35].

Wyborny i zawsze aktualny jest opis Franciszka Salezego o fa艂szywej pobo偶no艣ci, w którym to opisie nietrudno nam si臋 odnale藕膰, nie bez pewnej szczypty zdrowego humoru: 鈥瀔to oddany jest postom, b臋dzie si臋 mia艂 za pobo偶nego, byle po艣ci艂, lubo serce jego pe艂ne zawzi臋to艣ci. Nie 艣miej膮c przez wstrzemi臋藕liwo艣膰 zwil偶y膰 swego j臋zyka winem ani nawet wod膮, nie b臋dzie si臋 waha艂 zanurza膰 go w krwi bli藕niego przez obmow臋 i oszczerstwo. Inny b臋dzie si臋 uwa偶a艂 za pobo偶nego dlatego, 偶e odmawia codziennie wielk膮 ilo艣膰 modlitw, chocia偶 poza tym u偶ywa swego j臋zyka do s艂ów przykrych, zuchwa艂ych i krzywdz膮cych dla domowników i s膮siadów. Inny znowu dobywa ch臋tnie grosza z kieszeni na ja艂mu偶n臋 dla ubogich, atoli nie potrafi zdoby膰 si臋 na tyle s艂odyczy serca, by wybaczy膰 swym wrogom. Inny wreszcie b臋dzie odpuszcza艂 winy swym nieprzyjacio艂om, có偶, kiedy nie p艂aci d艂ugów, chyba zmuszony s膮downie!鈥�[36]. S膮 to oczywi艣cie wady i trudy wszystkich czasów, tak偶e i wspó艂czesnych, dlatego 艢wi臋ty konkluduje: 鈥濿szyscy ci ludzie uchodz膮 za pobo偶nych, a bynajmniej nie s膮 takimi鈥�[37].

Natomiast nowo艣膰 i prawda pobo偶no艣ci znajduj膮 si臋 gdzie indziej, w pierwiastku g艂臋boko zwi膮zanym z 偶yciem Bo偶ym w nas. W ten sposób 鈥瀙obo偶no艣膰 istotna i 偶ywa p艂ynie z mi艂o艣ci Bo偶ej, a nawet nie jest w gruncie niczym innym, jeno prawdziw膮 mi艂o艣ci膮 Boga i to nie byle jak膮鈥�[38]. W jego 偶arliwej wyobra藕ni nie jest ona niczym innym, jak 鈥瀔rótko mówi膮c, pobo偶no艣膰 to nic innego, tylko 偶ywo艣膰 i ruchliwo艣膰 duchowa, dzi臋ki której mi艂o艣膰 dzia艂a, albo my przez ni膮 ochoczo i ze szczerego serca鈥�[39]. Dlatego nie stoi ona obok mi艂o艣ci, ale jest jej przejawem i jednocze艣nie do niej prowadzi. Jest jak p艂omie艅 wobec ognia: o偶ywia jego intensywno艣膰, nie zmieniaj膮c jego jako艣ci. 鈥濷statecznie mi臋dzy mi艂o艣ci膮 a pobo偶no艣ci膮 nie zachodzi wi臋ksza ró偶nica jak mi臋dzy ogniem a p艂omieniem, gdy偶 mi艂o艣膰 b臋d膮ca rodzajem ognia duchowego, skoro tylko silnie si臋 rozp艂omieni, nazywamy pobo偶no艣ci膮. Pobo偶no艣膰 nic nie dodaje do ognia mi艂o艣ci, prócz p艂omienia, który czyni j膮 ochotn膮, ruchliw膮 i piln膮 nie tyko w zachowywaniu przykaza艅, lecz tak偶e, w wykonywaniu rad i natchnie艅 Bo偶ych鈥�[40]. Tak rozumiana pobo偶no艣膰 nie ma w sobie nic abstrakcyjnego. Jest to raczej sposób 偶ycia, sposób bycia w konkrecie codziennej egzystencji. 艁膮czy ona i interpretuje ma艂e rzeczy dnia codziennego, jedzenie i ubranie, prac臋 i rozrywk臋, mi艂o艣膰 i rodzenie 偶ycia, trosk臋 o obowi膮zki zawodowe; podsumowuj膮c, o艣wieca powo艂anie ka偶dego.

Mo偶na tu wyczu膰 ludowe korzenie pobo偶no艣ci, o czym mówi膮 ju偶 pierwsze wersy Filotei: 鈥濩i, co pisali dot膮d o pobo偶no艣ci, prawie wszyscy, mieli na celu pouczenie osób, 偶yj膮cych z dala od 艣wiata, a przynajmniej nauczali pobo偶no艣ci prowadz膮cej do takiego zupe艂nego odosobnienia si臋. Moim natomiast zamiarem jest przemówi膰 do ludzi 偶yj膮cych po miastach, w kole rodzinnym, na dworach; do ludzi, których warunki stanu i obranego zawodu zmuszaj膮 do prowadzenia 偶ycia pospolitego na zewn膮trz鈥�[41]. Z tego wzgl臋du bardzo si臋 myl膮 ci, którzy my艣l膮 o usuni臋ciu pobo偶no艣ci do jakiej艣 sfery chronionej i zastrze偶onej. Nale偶y ona raczej do wszystkich i przeznaczona jest dla wszystkich, gdziekolwiek jeste艣my, a ka偶dy mo偶e j膮 praktykowa膰 zgodnie ze swoim powo艂aniem. Jak napisa艂 艣w. Pawe艂 VI w czterechsetlecie urodzin Franciszka Salezego, 鈥炁泈i臋to艣膰 nie jest przywilejem tej czy innej klasy, ale do wszystkich chrze艣cijan skierowane jest nagl膮ce zaproszenie: 鈥濸rzyjacielu, przesi膮d藕 si臋 wy偶ej!鈥� (艁办 14, 10); wszyscy s膮 zobowi膮zani do wspinania si臋 na gór臋 Boga, nawet je艣li nie wszyscy t膮 sam膮 drog膮. 鈥濱naczej rozwija膰 ma pobo偶no艣膰 szlachcic, rzemie艣lnik, s艂u偶膮cy, ksi膮偶臋, wdowa, m艂oda kobieta, ma艂偶onka. Co wi臋cej, praktyka pobo偶no艣ci musi by膰 dostosowana do si艂, spraw i obowi膮zków ka偶dej osoby鈥�[42]. Przemierzanie 艣wieckiego miasta, strzeg膮c 偶ycia wewn臋trznego, 艂膮czenie pragnienia doskona艂o艣ci z ka偶dym stanem 偶ycia, odnajduj膮c centrum, które nie oddziela si臋 od 艣wiata, ale uczy, jak w nim 偶y膰, jak go docenia膰, ucz膮c si臋 tak偶e odpowiedniego dystansu wobec niego: taki by艂 jego zamys艂, a i wspó艂cze艣nie jest to cenna lekcja dla ka偶dej kobiety i ka偶dego m臋偶czyzny naszych czasów.

To zreszt膮 jest soborowym tematem powszechnego powo艂ania do 艣wi臋to艣ci: 鈥瀢yposa偶eni w tyle tak wielkich 艣rodków zbawienia, we wszystkich sytuacjach 偶yciowych i w ka偶dym stanie powo艂ani s膮 przez Pana, ka偶dy na w艂a艣ciwej sobie drodze, do doskona艂ej 艣wi臋to艣ci, jak i sam Ojciec jest doskona艂y鈥�[43]. «Ka偶dy na w艂a艣ciwej sobie drodze». 鈥濶ie mo偶na si臋 wi臋c zniech臋ca膰, podziwiaj膮c wzory 艣wi臋to艣ci, które wydaj膮 si臋 nieosi膮galne鈥�[44]. Matka Ko艣ció艂 proponuje je nam nie po to, aby艣my starali si臋 je kopiowa膰, ale po to, by zach臋ca艂y nas do kroczenia jedyn膮 i specyficzn膮 drog膮, któr膮 zaplanowa艂 dla nas Pan. 鈥濴iczy si臋 to, aby ka偶dy wierny rozpozna艂 swoj膮 drog臋 i wydoby艂 z siebie to, co ma najlepszego, to, co najbardziej osobistego Bóg w nim umie艣ci艂 (por. 1Kor 12, 7)鈥�[45].

Ekstaza 偶ycia

Wszystko to sprawi艂o, 偶e 艣wi臋ty biskup uzna艂 偶ycie chrze艣cija艅skie w ca艂o艣ci za 鈥瀍kstaz臋 dzia艂ania i 偶ycia鈥�[46]. Nie nale偶y jej jednak myli膰 z 艂atw膮 ucieczk膮 czy wycofaniem si臋 w g艂膮b siebie, a tym bardziej ze smutnym i szarym pos艂usze艅stwem. Wiemy, 偶e to niebezpiecze艅stwo jest zawsze obecne w 偶yciu wiary. Istotnie, 鈥瀞膮 chrze艣cijanie, którzy wydaj膮 si臋 przyjmowa膰 klimat Wielkiego Postu bez Wielkanocy. [鈥�] Rozumiem osoby sk艂aniaj膮ce si臋 do smutku z powodu do艣wiadczania powa偶nych trudno艣ci, jednak trzeba pozwoli膰, aby powoli zacz臋艂a si臋 budzi膰 rado艣膰 wiary jako tajemnicza, ale mocna ufno艣膰, nawet po艣ród najgorszej udr臋ki鈥�[47].

Otó偶, pozwoli膰 rado艣ci, by obudzi艂a si臋, to w艂a艣nie Franciszek Salezy wyra偶a w opisie 鈥瀍kstazy czynu i 偶ycia鈥�. Dzi臋ki niej 鈥瀗ie 偶yjemy ju偶 wówczas tylko przyzwoitym, uczciwym i chrze艣cija艅skim 偶yciem, ale nadprzyrodzonym, duchowym, pobo偶nym i ekstatycznym, to znaczy 偶yciem, które w ka偶dym przypadku jest poza i ponad nasz膮 kondycj膮 naturaln膮鈥�[48]. Jeste艣my tutaj w centralnych i najbardziej 艣wiat艂ych stronach Traktatu. Ekstaza jest szcz臋艣liwym nadmiarem 偶ycia chrze艣cija艅skiego, wykraczaj膮cym poza przeci臋tno艣膰 zwyk艂ego przestrzegania. 鈥濶ie kra艣膰, nie k艂ama膰, nie dopuszcza膰 si臋 po偶膮dliwo艣ci, modli膰 si臋 do Boga, nie przysi臋ga膰 nadaremno, kocha膰 i czci膰 ojca, nie zabija膰 鈥� to 偶y膰 zgodnie z naturalnym rozumem cz艂owieka; ale porzuci膰 wszystkie nasze dobra, kocha膰 ubóstwo, nazywa膰 je i uwa偶a膰 za rozkoszn膮 pani膮, uwa偶a膰 okropie艅stwa, wzgard臋, upokorzenia, prze艣ladowania, m臋cze艅stwo za szcz臋艣cie i b艂ogos艂awie艅stwa, trzyma膰 si臋 granic absolutnej czysto艣ci, a wreszcie 偶y膰 na 艣wiecie i w tym 偶yciu doczesnym wbrew wszelkim opiniom i zasadom tego 艣wiata i pod pr膮d rzeki tego 偶ycia, z ci膮g艂膮 rezygnacj膮, wyrzeczeniem i zaparciem si臋 siebie, to nie jest 偶ycie zgodne z natur膮 ludzk膮, ale ponad ni膮; nie ma 偶y膰 w nas, ale poza nami i ponad nami: a poniewa偶 nikt nie mo偶e w ten sposób wyj艣膰 ponad siebie, je艣li go nie poci膮gnie wieczny Ojciec, wynika z tego, 偶e ten sposób 偶ycia musi by膰 nieustannym uniesieniem i wieczn膮 ekstaz膮 czynu i dzia艂ania鈥�[49].

Jest to 偶ycie, które na nowo odkry艂o 藕ród艂a rado艣ci, wbrew wszelkiemu swemu wyja艂owieniu, wbrew pokusie skoncentrowania si臋 na sobie. Istotnie, 鈥瀃鈥�] wielkim niebezpiecze艅stwem wspó艂czesnego 艣wiata, z jego wielorak膮 i przygniataj膮c膮 ofert膮 konsumpcji, jest smutek rodz膮cy si臋 w przyzwyczajonym do wygody i chciwym sercu, towarzysz膮cy chorobliwemu poszukiwaniu powierzchownych przyjemno艣ci oraz wyizolowanemu sumieniu. Kiedy 偶ycie wewn臋trzne zamyka si臋 we w艂asnych interesach, nie ma ju偶 miejsca dla innych, nie licz膮 si臋 ubodzy, nie s艂ucha si臋 ju偶 wi臋cej g艂osu Bo偶ego, nie do艣wiadcza si臋 s艂odkiej rado艣ci z Jego mi艂o艣ci, zanika entuzjazm czynienia dobra. To niebezpiecze艅stwo nieuchronnie i stale zagra偶a równie偶 wierz膮cym. Ulega mu wielu ludzi i staj膮 si臋 osobami ura偶onymi, zniech臋conymi, bez ch臋ci do 偶ycia鈥�[50].

Do tego opisu 鈥瀍kstazy dzia艂ania i 偶ycia鈥� 艣w. Franciszek dodaje na koniec dwa wyja艣nienia, wa偶ne tak偶e w naszych czasach. Pierwsze dotyczy skutecznego kryterium rozeznawania prawdziwo艣ci tego stylu 偶ycia. Drugie 鈥� jej g艂臋bokiego 藕ród艂a. Je艣li chodzi o kryterium rozeznawania, stwierdza, 偶e cho膰 ekstaza oznacza prawdziwe wyj艣cie z siebie, nie oznacza porzucenia 偶ycia. Aby unikn膮膰 niebezpiecznych wynaturze艅, nie wolno o tym nigdy zapomina膰. Innymi s艂owy, ten, kto s膮dzi i偶 wznosi si臋 ku Bogu, ale nie 偶yje mi艂o艣ci膮 bli藕niego, oszukuje siebie i innych.

Znajdujemy to samo kryterium, które Franciszek Salezy stosowa艂 do jako艣ci prawdziwej pobo偶no艣ci. 鈥濭dy zatem spotyka si臋 osob臋, która na modlitwie jest pogr膮偶ona w zachwyceniu i wychodzi poza siebie, unosz膮c si臋 ku Bogu, natomiast nie ma ekstazy 偶ycia, to znaczy nie prowadzi 偶ycia wznio艣lejszego, oddanego Bogu, [...] zw艂aszcza za艣 przez nieustann膮 mi艂o艣膰 鈥� to wierz mi Teotymie, 偶e wszystkie jej zachwycenia s膮 wielce podejrzane i niebezpieczne鈥�. Jego konkluzja jest bardzo sugestywna: 鈥濨y膰 ponad sob膮 samym na modlitwie, a poni偶ej siebie w 偶yciu i w czynno艣ciach 鈥� by膰 anielskim na medytacji, a zwierz臋cym w obcowaniu [...] jest wyra藕nym objawem, 偶e te zachwycenia, te ekstazy to tylko igraszka i oszustwo z艂ego ducha鈥�[51]. To jest w istocie to, co Pawe艂 przypomina艂 ju偶 Koryntianom w swoim Hymnie o mi艂o艣ci: 鈥濭dybym te偶 mia艂 [...] wszelk膮 [mo偶liw膮] wiar臋, tak i偶bym góry przenosi艂, a mi艂o艣ci bym nie mia艂, by艂bym niczym. I gdybym rozda艂 na ja艂mu偶n臋 ca艂膮 maj臋tno艣膰 moj膮, a cia艂o wystawi艂 na spalenie, lecz mi艂o艣ci bym nie mia艂, nic bym nie zyska艂鈥� (1Kor 13, 2-3).

Zatem, dla 艣w. Franciszka Salezego 偶ycie chrze艣cija艅skie jest nieroz艂膮cznie zwi膮zane z ekstaz膮, jednak偶e ekstaza nie jest autentyczna bez 偶ycia. 呕yciu bez ekstazy grozi bowiem sprowadzenie do nieprzejrzystego pos艂usze艅stwa, do Ewangelii, która zapomnia艂a o swojej rado艣ci. Z drugiej strony, ekstaza bez 偶ycia 艂atwo nara偶a si臋 na iluzj臋 i oszustwo Z艂ego. Wielkich biegunów 偶ycia chrze艣cija艅skiego nie da si臋 rozwi膮za膰, jeden w drugim. Wr臋cz przeciwnie, jedno podtrzymuje drugie w swojej autentyczno艣ci. W ten sposób prawda nie jest bez sprawiedliwo艣ci, zadowolenie 鈥� bez odpowiedzialno艣ci, spontaniczno艣膰 鈥� bez ram prawa; i vice versa.

Je艣li natomiast chodzi o g艂臋bokie 藕ród艂o tej ekstazy, Franciszek Salezy m膮drze 艂膮czy je z mi艂o艣ci膮 objawion膮 przez wcielonego Syna. Je艣li z jednej strony prawd膮 jest, 偶e 鈥瀖i艂o艣膰 jest pierwszym aktem i pocz膮tkiem naszego 偶ycia pobo偶nego lub duchowego, przy pomocy którego 偶yjemy, czujemy i poruszamy si臋鈥�, a z drugiej strony 鈥瀗asze 偶ycie duchowe jest takie, jakie s膮 nasze uczucia鈥�, to jasne jest, 偶e 鈥瀞erce pozbawione uczu膰, nie ma mi艂o艣ci鈥�, jak równie偶, 偶e 鈥瀔ochaj膮ce serce nie jest bez uczu膰鈥�[52]. Jednak 藕ród艂em tej mi艂o艣ci, która poci膮ga serce, jest 偶ycie Jezusa Chrystusa: 鈥濶ic tak nie przynagla serca ludzkiego, jak mi艂o艣膰鈥�, a ukoronowaniem tego nacisku jest to, 偶e 鈥濲ezus Chrystus umar艂 za nas, swoj膮 艣mierci膮 obdarzy艂 nas 偶yciem. 呕yjemy jedynie dlatego, 偶e On umar艂 za nas, dla nas i w nas鈥�[53].

Porusza to wyja艣nienie, ukazuj膮ce, oprócz b艂yskotliwej i nieoczywistej wizji relacji mi臋dzy Bogiem a cz艂owiekiem, tak偶e 艣cis艂膮 wi臋藕 emocjonaln膮, jaka 艂膮czy艂a 艣wi臋tego Biskupa z Panem Jezusem. Prawda o ekstazie 偶ycia i dzia艂ania nie jest prawd膮 ogólnikow膮, lecz ukazuje si臋 w postaci mi艂o艣ci Jezusa, której kulminacj膮 jest krzy偶. Ta mi艂o艣膰 nie przekre艣la istnienia, lecz sprawia, 偶e ja艣nieje ono niezwyk艂膮 jako艣ci膮.

Z tego powodu 艣w. Franciszek Salezy u偶ywa pi臋knego obrazu, opisuj膮c Kalwari臋 jako 鈥瀏ór臋 zakochanych鈥�[54]. Tam, i tylko tam mo偶na zrozumie膰, 偶e 鈥瀗ie jest mo偶liwe 偶ycie bez mi艂o艣ci, ani te偶 mi艂owanie bez 艣mierci Odkupiciela: ale wszystko, co jest poza tym, jest albo wieczyst膮 艣mierci膮 albo wieczyst膮 mi艂o艣ci膮, a ca艂a za艣 m膮dro艣膰 chrze艣cija艅ska polega na tym, aby dobrze wybra膰鈥�[55]. W ten sposób 艣w. Franciszek Salezy mo偶e zako艅czy膰 swój Traktat odsy艂aj膮c do stwierdzenia 艣w. Augustyna na temat mi艂o艣ci: 鈥濩ó偶 jest wierniejszego ni偶 mi艂o艣膰? Wierna nie temu, co ulotne, lecz temu, co wieczne. Znosi ona wszystko w obecnym 偶yciu, poniewa偶 wierzy we wszystko, co dotyczy 偶ycia przysz艂ego: znosi wszystko, co jest nam dane do zniesienia tutaj, poniewa偶 ma nadziej臋 na wszystko, co jest jej obiecane tam. S艂usznie, nigdy nie ma ona ko艅ca. Praktykujcie wi臋c mi艂o艣膰, a my艣l膮c o niej w sposób 艣wi臋ty, przyno艣cie owoce sprawiedliwo艣ci. A je艣li znajdziecie w pochwale mi艂o艣ci co艣 innego ni偶 to, co wam dotychczas powiedzia艂em, niech si臋 ujawni w waszym post臋powaniu鈥�[56].

To, co ods艂oni艂o si臋 w 偶yciu 艣wi臋tego Biskupa Annecy, jest po raz kolejny powierzone ka偶demu z nas. Niech czterechsetna rocznica jego narodzin dla nieba, pomo偶e nam pobo偶nie go wspomina膰; i za jego wstawiennictwem, niech Pan udzieli obfitych darów Ducha na pielgrzymowanie 艣wi臋tego wiernego Ludu Bo偶ego.

Rzym, u 艣w. Jana na Lateranie, dnia 28 grudnia 2022, w dziesi膮tym roku mojego Pontyfikatu.

 

FRANCISCUS

 

[1] 艢w. Franciszek Salezy, Traktat o mi艂o艣ci Bo偶ej, 迟艂耻尘. M. Bronis艂awa Bzowska, Kraków 2002, s. 20.

[2] 罢别苍偶别, Lett. 2103: A Monsieur Sylvestre de Saluces de la Mente, Abbé d'Hautecombe (3 nov. 1622), in 艗uvres de Saint François de Sales, XXVI, Annecy 1932, 490-491.

 

[3] 罢别苍偶别, Do pewnej pani, w: Korespondencja osobista, 迟艂耻尘. Agnieszka Kury艣, Kraków 2017, s. 289.

[4] 罢别苍偶别, Traktat o mi艂o艣ci Bo偶ej, 迟艂耻尘. M. Bronis艂awa Bzowska, Kraków 2002, s. 80.

[5] 罢别苍偶别, Entretiens spirituels, Dernier entretien [21]: red. Ravier 鈥� Devos, Pary偶 1969, 1319.

[6] por. Adhort. apost. Gaudete et exsultate (19 marca 2018), 49; AAS 110 (2018), 1124.

[7] 罢补尘偶别, 57; AAS 110 (2018), 1127.

[8] Por. 迟补尘偶别, 37-39: AAS 110 (2018), 1121-1122.

[9] 艢w. Franciszek Salezy, Entretiens spirituels, Dernier entretien [21]: red. Ravier 鈥� Devos, Pary偶 1969, 1319.

 

[10] 罢补尘偶别, 1308.

[11] 罢补尘偶别.

[12] 艢w. Jan Pawe艂 II, Lettera a Mons. Yves Boivineau, Vescovo di Annecy, in occasione del 400° anniversario dell鈥檕rdinazione episcopale di san Francesco di Sales (23 listopada 2002), 3: Insegnamenti, XXV/2 (2002), 767.

[13] 艢w. Franciszek Salezy, Traktat o mi艂o艣ci Bo偶ej, Przemowa, 迟艂耻尘. M. Bronis艂awa Bzowska, Kraków 2002, s. 20.

[14] Benedykt XVI, 艢w. Franciszek Salezy, Audiencja Generalna (2 marca 2011): Insegnamenti, VII/1 (2011), 270; L'Osservatore Romano, wydanie polskie, n. 5 (333)/2011, s. 27.

 

 

[15] 艢w. Franciszek Salezy, Fragments d鈥�écrits intimes, 3: Acte d鈥檃bandon heroïque, in 艗uvres de Saint François de Sales, XXII (Opuscules, I), Annecy 1925, 41.

 

[16] Por. Przemówienie do Mi臋dzynarodowej Komisji Teologicznej (29 listopada 2019): L鈥橭sservatore Romano, wydanie polskie, n. 1 (419)/2020, s. 25.

[17] 艢w. Franciszek Salezy, Lett. 165: À Sa Sainteté Clément VIII (fine ottobre 1602), in 艗uvres de Saint François de Sales, XII (Lettres, II: 1599-1604), Annecy 1902, 128.

[18] H. Bremond, L鈥檋umanisme dévot, in Histoire littéraire du sentiment religieux en France depuis la fin des guerres de religion jusqu鈥�à nos jours, Jérôme Million, Grenoble 2006, 131.

 

[19] 艢w. Franciszek Salezy, Do zakonnic z klasztoru Les Filles-Dieu, w: Wybór Pism, Warszawa 1956, s. 379.

[20] Benedykt XVI, 艢w. Franciszek Salezy, Audiencja Generalna (2 marca 2011): Insegnamenti, VII/1 (2011), 2720; L鈥橭sservatore Romano, wydanie polskie, 5 (333)/2011, s. 27-28.

[21] 艢w. Franciszek Salezy, List do Pierre Jay, w: Wybór Pism, Warszawa 1956, s. 296.

[22] 罢补尘偶别.

[23] 罢别苍偶别, Traktat o mi艂o艣ci Bo偶ej, Przemowa, 迟艂耻尘. M. Bronis艂awa Bzowska, Kraków 2002, s. 22-23.

[24] 罢补尘偶别, s. 29.

[25] 罢补尘偶别, s. 22.

[26] Por. Przemówienie do biskupów, ksi臋偶y, zakonników i zakonnic, seminarzystów, katechetów, Bratys艂awa (13 wrze艣nia 2021): L鈥橭sservatore Romano, 13 wrze艣nia 2021, s. 11-12.

[27] Por. 迟补尘偶别.

[28] 艢w. Franciszek Salezy, Traktat o mi艂o艣ci Bo偶ej, II, 12, 迟艂耻尘. M. Bronis艂awa Bzowska, Kraków 2002, s. 132.

[29] 鈥濸oci膮gn膮艂em ich ludzkimi wi臋zami, a by艂y to wi臋zy mi艂o艣ci. By艂em dla nich jak ten, co podnosi do swego policzka niemowl臋-schyli艂em si臋 ku niemu i nakarmi艂em go鈥�.

[30] 艢w. Franciszek Salezy, Traktat o mi艂o艣ci Bo偶ej, II, 12, 迟艂耻尘. M. Bronis艂awa Bzowska, Kraków 2002, s. 132.

[31] 罢补尘偶别, II, 12, s. 122.

[32] 罢补尘偶别, II, 9.

[33] 罢补尘偶别, II, 12, s. 134.

[34] Ritorniamo a sognare. La strada per un futuro migliore, Conversazione con A. Ivereigh, Piemme, Milano 2020, 8.

[35] 艢w. Franciszek Salezy, Filotea, Olsztyn 1985, 迟艂耻尘. H. Libi艅ski, Rozdzia艂 I, s. 25.

[36] 罢补尘偶别, s.25-26.

[37] 罢补尘偶别, s. 26.

[38] 罢补尘偶别.

[39] 罢补尘偶别.

[40] 罢补尘偶别, s. 27.

[41] 罢补尘偶别, Przedmowa, s. 15-16.

[42] List apost. Sabaudiae gemma nel IV centenario della nascita di San Francesco di Sales dottore della Chiesa (29 stycznia 1967): AAS 59 (1967), 119.

[43] Sobór Wat. II, Konst. dogmat. Lumen gentium, 11.

[44] Adhort. apost. Gaudete et exsultate, 11: AAS 110 (2018), 1114.

[45] 罢补尘偶别.

[46] 艢w. Franciszek Salezy, Traktat o mi艂o艣ci Bo偶ej, VII, 6, 迟艂耻尘. M. Bronis艂awa Bzowska, Kraków 2002, s. 377.

[47] Adhort. apost. Evangelii gaudium (24 listopada 2013), 6: AAS 105 (2013), 1021-1022.

[48] 艢w. Franciszek Salezy, Traktat o mi艂o艣ci Bo偶ej, VII, 6, 迟艂耻尘. M. Bronis艂awa Bzowska, Kraków 2002, s. 377.

[49] 罢补尘偶别, s. 377-378.

[50] Adhort. apost. Evangelii gaudium, 2.

[51] 艢w. Franciszek Salezy, Traktat o mi艂o艣ci Bo偶ej, VII, 7, 迟艂耻尘. M. Bronis艂awa Bzowska, Kraków 2002, s. 380.

[52] 罢补尘偶别, VII, 7, s. 379.

[53] 罢补尘偶别, VII, 8, s. 382-383.

[54] 罢补尘偶别, XII, 13, 迟艂耻尘. M. Bronis艂awa Bzowska, Kraków 2002, s. 686.

[55] 罢补尘偶别, s. 687.

[56] AGOSTINO DI IPPONA, Discorsi, 350, 3, Città Nuova, Roma 1989, https://www.augustinus.it/italiano/discorsi/index2.htm.