蜜桃交友

Papie偶 Franciszek

Ameryka艅ska powie艣ciopisarka z przenikliwo艣ci膮 uchwyci艂a jeden z aspektów, co do którego zbie偶ne s膮 pogl膮dy wielu autorów tej ksi膮偶ki 鈥� opowiadanie jako «tkanina», wykonana z «niezniszczalnych w膮tków», która 艂膮czy wszystko i wszystkich, tera藕niejszo艣膰 i przesz艂o艣膰, i pozwala otworzy膰 si臋 na przysz艂o艣膰 z uczuciami ufno艣ci i nadziei.

Ten aspekt textum (w 艂acinie oznacza tkanin臋, st膮d w j臋z. w艂. testo) znalaz艂 si臋 w centrum mojego Or臋dzia na 艢wiatowy Dzie艅 艢rodków Spo艂ecznego Przekazu w 2020 r., b臋d膮cego niczym iskra, z której narodzi艂y si臋 wszystkie inne refleksje tutaj zebrane. I tak od lutego do pa藕dziernika 2020 r. na 艂amach dziennika «L鈥橭sservatore Romano» ukazywa艂y si臋 teksty «sprowokowane» lektur膮 mojego or臋dzia. Pó藕niej poproszono mnie o dopisanie podsumowania na zako艅czenie tej bogatej i pi臋knej serii, któr膮 czyta艂em z wielk膮 przyjemno艣ci膮, w miar臋 jak si臋 rozwija艂a w ci膮gu tych kilku miesi臋cy. Zgodzi艂em si臋 wi臋c ch臋tnie, jednak pod warunkiem, 偶eby nie by艂o ono traktowane jako «ostateczne», cz臋艣ciowo dlatego, 偶e, jak mówi Frodo, bohater W艂adcy Pier艣cieni Tolkiena, «opowie艣ci nigdy si臋 nie ko艅cz膮», a tak偶e dlatego, 偶e bardzo pi臋knym aspektem tej ksi膮偶ki jest w艂a艣nie wymiar otwarcia, kolisto艣ci i dialogu.

Zanim powróc臋 do tematu «tre艣ci», chcia艂bym zatrzyma膰 si臋 na chwil臋 na «metodzie» tej ksi膮偶ki. Na pocz膮tku jest or臋dzie. Zostaje ono rozpowszechnione i poddane uwadze niektórych osób, które si臋 wypowiadaj膮 i wnosz膮 swój wk艂ad. Autor or臋dzia czyta wszystkie teksty i przedstawia now膮 refleksj臋, która jest bogatsza od pocz膮tkowej, dzi臋ki wk艂adowi tych osób. Wreszcie, czytelnik ksi膮偶ki podejmie ten dialog i b臋dzie go kontynuowa艂 w swoim codziennym 偶yciu. Oto «namioty, pod którymi mo偶na si臋 gromadzi膰», o których mówi Tartt, oto splot, który «mocno wi膮偶e nas ze sob膮», nawet ponad pokoleniami.

To wszystko wiele mówi. A w szczególno艣ci mówi o tym, 偶e w opowie艣ciach tym, co si臋 liczy, jest oczywi艣cie opowiadanie, ale te偶 鈥� mo偶e nawet bardziej 鈥� s艂uchanie. Ta 办蝉颈膮偶办补 jest relacj膮 z dialogu, który nie ko艅czy si臋 na ostatniej stronie i, jako dialog, ma swoj膮 istot臋 w s艂uchaniu. Nawet milcz膮cym. Na tych stronach, po艣wi臋conych opowiadaniu, odczuwa si臋 mocno obecno艣膰 ciszy. Z tego punktu widzenia wa偶ny jest równie偶 esej, mam tu na my艣li tekst Tu parli anche quando taci («Mówisz, nawet gdy milczysz») Massima Grillego, po艣wi臋cony bezpo艣rednio ciszy. Jest to jakby kontrapunkt, drugi g艂os, równie istotny jak g艂ówny motyw, wykonywany przez pozosta艂ych cz艂onków orkiestry. S艂owo i cisza, razem.

I tu chcia艂bym powróci膰 do aspektów odnosz膮cych si臋 do tre艣ci, aby wyró偶ni膰, spo艣ród wielu mo偶liwych (zbiór ten jest pi臋kny w艂a艣nie ze wzgl臋du na swobod臋 oraz ró偶norodno艣膰 podej艣膰 i punktów widzenia), trzy tematy, które wed艂ug mnie powracaj膮 najcz臋艣ciej 鈥� pierwszy, który ju偶 zaakcentowa艂em, to opowiadanie historii jako «tkanie»; drugi ukryty jest we wzmiance o ciszy i jest to temat «tajemnicy»; trzeci to temat «wspó艂czucia».

Na pierwszym aspekcie 鈥� jak ju偶 wspomnia艂em, którym jest tkanie 鈥� skupia si臋 chyba wi臋kszo艣膰 autorów; niektórzy poprzez podkre艣lenie roli kobiet, jak na przyk艂ad Marcelo Figueroa, inni poprzez zwrócenie uwagi na «plastyczno艣膰» tkania opowie艣ci, które «umo偶liwia w艂膮czanie coraz to nowych sytuacji i coraz to nowych odbiorców» (J. P. Sonnet), inni natomiast, jak Antonella Lumini, zastanawiaj膮 si臋 nad «magmow膮» spoisto艣ci膮 opowie艣ci, które jednak «istniej膮», maj膮 «tre艣膰» i przebieg, «jak wody u 藕ród艂a rzeki, które pó藕niej wpadaj膮 do morza».

Temat tajemnicy, przedstawiany jako poczucie granicy, ale tak偶e jako «magia», która pojawia si臋 w momencie poetyckiej inspiracji, jest obecny ju偶 od pierwszego tekstu, autorstwa architekta Renza Piana, dla którego «nas, ludzi, 艂膮czy wszystkich ta 艣wiadomo艣膰 tajemnicy, która nas przerasta, przewy偶sza. Równie偶 to ma zwi膮zek z poezj膮». «To, czego nie wiem, potrafi臋 wy艣piewa膰» 鈥� brzmi膮 s艂owa piosenki pochodz膮cego z Rzymu kompozytora i autora tekstów Francesca De Gregoriego, którego wypowied藕 odnajdziemy w tym zbiorze. Arty艣ci za艣 鈥� dodaje z g艂臋bok膮 przenikliwo艣ci膮 Judith Thurman 鈥� «musz膮 pisa膰 nie tyle o tym, co wiedz膮, ale o tym, o czym nie wiedzieli, 偶e wiedz膮, dopóki nie wydobyli tego z mroku».

Poczucie tajemnicy otwiera na to, co transcendentne, na wymiar wyra藕nie duchowy, religijny. Donna Tartt zauwa偶a, 偶e «by膰 mo偶e historie s膮 raczej p艂ótnem na 偶agle, które podnosimy, aby uchwyci膰 tchnienie bosko艣ci. My艣li innych osób zaczynaj膮 w dziwny sposób o偶ywa膰 w nas, i w艂a艣nie dlatego literatura jest najbardziej uduchowion膮 ze wszystkich sztuk膮, a na pewno najbardziej przemieniaj膮c膮. Jak 偶aden inny 艣rodek komunikacji, opowie艣膰 mo偶e zmieni膰 nasz sposób my艣lenia, na lepsze lub gorsze (...). Kultury staro偶ytne i wspó艂czesne zawsze uwa偶a艂y opowie艣ci za magiczne 鈥� i niebezpieczne 鈥� z jednego powodu: poniewa偶 mo偶na wys艂ucha膰 opowie艣ci, a po jej zako艅czeniu sta膰 si臋 zupe艂nie inn膮 osob膮».

To prowadzi nas do trzeciego aspektu 鈥� wspó艂czucia, który tak偶e jest obecny w ró偶nych tekstach zebranych w tym tomie. W szczególno艣ci pisarka Marylinne Robinson, wspominaj膮c historie i piosenki, które czyta艂a jej mama, zastanawia si臋 nad wspó艂czuciem, które w najszerszym znaczeniu jest, wed艂ug niej, «w 偶yciu duszy ludzkim odpowiednikiem 艂aski Bo偶ej», a nast臋pnie dodaje, 偶e «historia pokazuje, jak wa偶ne dla spo艂eczno艣ci s膮 narracje». Literatura jest wi臋c zwi膮zana ze wspó艂czuciem, a to prowadzi do przemiany, która dokonuje si臋 w ka偶dym do艣wiadczeniu pisania oraz czytania, i dokonuje si臋 w sposób dwuznaczny, ambiwalentny, a wi臋c niebezpieczny 鈥� opowiadanie mo偶e równie偶 wyzwoli膰 si艂臋 negatywn膮, manipulacyjn膮, destrukcyjn膮.

Wspó艂czucie 鈥� jak cz臋sto powtarzam w moich przemówieniach 鈥� jest jedn膮 z trzech cech stylu Boga, obok blisko艣ci i czu艂o艣ci. Jest to wi臋c pot臋偶na si艂a, której nie mo偶na sprowadzi膰 tylko do aspektu wewn臋trznego, intymnego, poniewa偶 ma ona tak偶e wymiar wyra藕nie publiczny, spo艂eczny, w którym opowie艣膰 objawia si臋 jako si艂a pami臋ci, a wi臋c stra偶niczka przesz艂o艣ci, ale tak偶e, w艂a艣nie z tego powodu, zaczyn przemiany na przysz艂o艣膰. Najbardziej reprezentatywn膮 ikon膮 wspó艂czucia jest posta膰 Mi艂osiernego Samarytanina, opisana w dziesi膮tym rozdziale Ewangelii 艁ukasza. Okazuje on wspó艂czucie rannemu cz艂owiekowi i zapewnia mu nie tylko opiek臋 i leczenie, ale te偶 kolejn膮 opowie艣膰 o w艂asnym 偶yciu, które przez swój gest «wydoby艂 z mroku». Wspó艂czucie odmienia 偶ycie dwóch bohaterów, a dotyczy to ka偶dego cz艂owieka i ka偶dej spo艂eczno艣ci.

Ten «polityczny» wymiar narracji pojawia si臋 bardzo cz臋sto w 44 tekstach tej ksi膮偶ki. My艣l臋 o refleksji Alessandra Zaccuriego, który mówi o Jezusie jako «Mesjaszu narratorze», pozornie bezbronnym, ale w rzeczywisto艣ci wyposa偶onym w pot臋偶n膮 bro艅, jak膮 jest opowiadanie. Podobnie jak irlandzki powie艣ciopisarz Collum McCann widzi w opowiadaniu «jeden z najpot臋偶niejszych 艣rodków, jakimi dysponujemy, by zmienia膰 nasz 艣wiat. (...) Opowiadanie jest nasz膮 wielk膮 demokracj膮. Jest tym, do czego wszyscy mamy dost臋p. Opowiadamy nasze historie, poniewa偶 potrzebujemy, aby nas wys艂uchano. S艂uchamy opowie艣ci, poniewa偶 odczuwamy potrzeb臋 przynale偶no艣ci. Opowiadanie historii wykracza poza granice. Przekracza granice. 艁amie stereotypy. I daje nam dost臋p do pe艂nego rozkwitu ludzkiego serca». McCann nawi膮zuje do wniosku, do którego dochodzi Daniel Mendelsohn, gdy stwierdza, 偶e «s艂owo jest mostem (...). Przez opowiadanie mo偶emy zmniejszy膰 dziel膮cy nas dystans, i my艣l臋, 偶e jest to dzi艣 bardziej potrzebne ni偶 kiedykolwiek». Mendelsohn odnosi si臋 do czasu powstania tych tekstów 鈥� jego wypowied藕 pochodzi z kwietnia 2020 r. 鈥� i wskazuje na konkretne odniesienie literackie: Dekameron Boccaccia, którego akcja rozgrywa si臋 w czasach zarazy. Równie偶 ta 办蝉颈膮偶办补, zawieraj膮ca 44 teksty, powsta艂a w czasie pandemii i odczuwa si臋 znaczenie, piln膮 potrzeb臋 powrotu do najstarszej i najbardziej ludzkiej czynno艣ci 鈥� sztuki opowiadania historii, czyli budowania mostów, które mog膮 «艂膮czy膰 偶ywych i umar艂ych», aby nas prowadzi膰, przez wieki i pokolenia, ku przysz艂o艣ci, któr膮 trzeba budowa膰, tka膰 razem.