蜜桃交友

Papie? Franciszek

Amerykańska powie?ciopisarka z przenikliwo?ci? uchwyci?a jeden z aspektów, co do którego zbie?ne s? pogl?dy wielu autorów tej ksi??ki — opowiadanie jako «tkanina», wykonana z «niezniszczalnych w?tków», która ??czy wszystko i wszystkich, tera?niejszo?? i przesz?o??, i pozwala otworzy? si? na przysz?o?? z uczuciami ufno?ci i nadziei.

Ten aspekt textum (w ?acinie oznacza tkanin?, st?d w j?z. w?. testo) znalaz? si? w centrum mojego Or?dzia na ?wiatowy Dzień ?rodków Spo?ecznego Przekazu w 2020 r., b?d?cego niczym iskra, z której narodzi?y si? wszystkie inne refleksje tutaj zebrane. I tak od lutego do pa?dziernika 2020 r. na ?amach dziennika «L’Osservatore Romano» ukazywa?y si? teksty «sprowokowane» lektur? mojego or?dzia. Pó?niej poproszono mnie o dopisanie podsumowania na zakończenie tej bogatej i pi?knej serii, któr? czyta?em z wielk? przyjemno?ci?, w miar? jak si? rozwija?a w ci?gu tych kilku miesi?cy. Zgodzi?em si? wi?c ch?tnie, jednak pod warunkiem, ?eby nie by?o ono traktowane jako «ostateczne», cz??ciowo dlatego, ?e, jak mówi Frodo, bohater W?adcy Pier?cieni Tolkiena, «opowie?ci nigdy si? nie kończ?», a tak?e dlatego, ?e bardzo pi?knym aspektem tej ksi??ki jest w?a?nie wymiar otwarcia, kolisto?ci i dialogu.

Zanim powróc? do tematu «tre?ci», chcia?bym zatrzyma? si? na chwil? na «metodzie» tej ksi??ki. Na pocz?tku jest or?dzie. Zostaje ono rozpowszechnione i poddane uwadze niektórych osób, które si? wypowiadaj? i wnosz? swój wk?ad. Autor or?dzia czyta wszystkie teksty i przedstawia now? refleksj?, która jest bogatsza od pocz?tkowej, dzi?ki wk?adowi tych osób. Wreszcie, czytelnik ksi??ki podejmie ten dialog i b?dzie go kontynuowa? w swoim codziennym ?yciu. Oto «namioty, pod którymi mo?na si? gromadzi?», o których mówi Tartt, oto splot, który «mocno wi??e nas ze sob?», nawet ponad pokoleniami.

To wszystko wiele mówi. A w szczególno?ci mówi o tym, ?e w opowie?ciach tym, co si? liczy, jest oczywi?cie opowiadanie, ale te? — mo?e nawet bardziej — s?uchanie. Ta ksi??ka jest relacj? z dialogu, który nie kończy si? na ostatniej stronie i, jako dialog, ma swoj? istot? w s?uchaniu. Nawet milcz?cym. Na tych stronach, po?wi?conych opowiadaniu, odczuwa si? mocno obecno?? ciszy. Z tego punktu widzenia wa?ny jest równie? esej, mam tu na my?li tekst Tu parli anche quando taci («Mówisz, nawet gdy milczysz») Massima Grillego, po?wi?cony bezpo?rednio ciszy. Jest to jakby kontrapunkt, drugi g?os, równie istotny jak g?ówny motyw, wykonywany przez pozosta?ych cz?onków orkiestry. S?owo i cisza, razem.

I tu chcia?bym powróci? do aspektów odnosz?cych si? do tre?ci, aby wyró?ni?, spo?ród wielu mo?liwych (zbiór ten jest pi?kny w?a?nie ze wzgl?du na swobod? oraz ró?norodno?? podej?? i punktów widzenia), trzy tematy, które wed?ug mnie powracaj? najcz??ciej — pierwszy, który ju? zaakcentowa?em, to opowiadanie historii jako «tkanie»; drugi ukryty jest we wzmiance o ciszy i jest to temat «tajemnicy»; trzeci to temat «wspó?czucia».

Na pierwszym aspekcie — jak ju? wspomnia?em, którym jest tkanie — skupia si? chyba wi?kszo?? autorów; niektórzy poprzez podkre?lenie roli kobiet, jak na przyk?ad Marcelo Figueroa, inni poprzez zwrócenie uwagi na «plastyczno??» tkania opowie?ci, które «umo?liwia w??czanie coraz to nowych sytuacji i coraz to nowych odbiorców» (J. P. Sonnet), inni natomiast, jak Antonella Lumini, zastanawiaj? si? nad «magmow?» spoisto?ci? opowie?ci, które jednak «istniej?», maj? «tre??» i przebieg, «jak wody u ?ród?a rzeki, które pó?niej wpadaj? do morza».

Temat tajemnicy, przedstawiany jako poczucie granicy, ale tak?e jako «magia», która pojawia si? w momencie poetyckiej inspiracji, jest obecny ju? od pierwszego tekstu, autorstwa architekta Renza Piana, dla którego «nas, ludzi, ??czy wszystkich ta ?wiadomo?? tajemnicy, która nas przerasta, przewy?sza. Równie? to ma zwi?zek z poezj?». «To, czego nie wiem, potrafi? wy?piewa?» — brzmi? s?owa piosenki pochodz?cego z Rzymu kompozytora i autora tekstów Francesca De Gregoriego, którego wypowied? odnajdziemy w tym zbiorze. Arty?ci za? — dodaje z g??bok? przenikliwo?ci? Judith Thurman — «musz? pisa? nie tyle o tym, co wiedz?, ale o tym, o czym nie wiedzieli, ?e wiedz?, dopóki nie wydobyli tego z mroku».

Poczucie tajemnicy otwiera na to, co transcendentne, na wymiar wyra?nie duchowy, religijny. Donna Tartt zauwa?a, ?e «by? mo?e historie s? raczej p?ótnem na ?agle, które podnosimy, aby uchwyci? tchnienie bosko?ci. My?li innych osób zaczynaj? w dziwny sposób o?ywa? w nas, i w?a?nie dlatego literatura jest najbardziej uduchowion? ze wszystkich sztuk?, a na pewno najbardziej przemieniaj?c?. Jak ?aden inny ?rodek komunikacji, opowie?? mo?e zmieni? nasz sposób my?lenia, na lepsze lub gorsze (...). Kultury staro?ytne i wspó?czesne zawsze uwa?a?y opowie?ci za magiczne — i niebezpieczne — z jednego powodu: poniewa? mo?na wys?ucha? opowie?ci, a po jej zakończeniu sta? si? zupe?nie inn? osob?».

To prowadzi nas do trzeciego aspektu — wspó?czucia, który tak?e jest obecny w ró?nych tekstach zebranych w tym tomie. W szczególno?ci pisarka Marylinne Robinson, wspominaj?c historie i piosenki, które czyta?a jej mama, zastanawia si? nad wspó?czuciem, które w najszerszym znaczeniu jest, wed?ug niej, «w ?yciu duszy ludzkim odpowiednikiem ?aski Bo?ej», a nast?pnie dodaje, ?e «historia pokazuje, jak wa?ne dla spo?eczno?ci s? narracje». Literatura jest wi?c zwi?zana ze wspó?czuciem, a to prowadzi do przemiany, która dokonuje si? w ka?dym do?wiadczeniu pisania oraz czytania, i dokonuje si? w sposób dwuznaczny, ambiwalentny, a wi?c niebezpieczny — opowiadanie mo?e równie? wyzwoli? si?? negatywn?, manipulacyjn?, destrukcyjn?.

Wspó?czucie — jak cz?sto powtarzam w moich przemówieniach — jest jedn? z trzech cech stylu Boga, obok blisko?ci i czu?o?ci. Jest to wi?c pot??na si?a, której nie mo?na sprowadzi? tylko do aspektu wewn?trznego, intymnego, poniewa? ma ona tak?e wymiar wyra?nie publiczny, spo?eczny, w którym opowie?? objawia si? jako si?a pami?ci, a wi?c stra?niczka przesz?o?ci, ale tak?e, w?a?nie z tego powodu, zaczyn przemiany na przysz?o??. Najbardziej reprezentatywn? ikon? wspó?czucia jest posta? Mi?osiernego Samarytanina, opisana w dziesi?tym rozdziale Ewangelii ?ukasza. Okazuje on wspó?czucie rannemu cz?owiekowi i zapewnia mu nie tylko opiek? i leczenie, ale te? kolejn? opowie?? o w?asnym ?yciu, które przez swój gest «wydoby? z mroku». Wspó?czucie odmienia ?ycie dwóch bohaterów, a dotyczy to ka?dego cz?owieka i ka?dej spo?eczno?ci.

Ten «polityczny» wymiar narracji pojawia si? bardzo cz?sto w 44 tekstach tej ksi??ki. My?l? o refleksji Alessandra Zaccuriego, który mówi o Jezusie jako «Mesjaszu narratorze», pozornie bezbronnym, ale w rzeczywisto?ci wyposa?onym w pot??n? broń, jak? jest opowiadanie. Podobnie jak irlandzki powie?ciopisarz Collum McCann widzi w opowiadaniu «jeden z najpot??niejszych ?rodków, jakimi dysponujemy, by zmienia? nasz ?wiat. (...) Opowiadanie jest nasz? wielk? demokracj?. Jest tym, do czego wszyscy mamy dost?p. Opowiadamy nasze historie, poniewa? potrzebujemy, aby nas wys?uchano. S?uchamy opowie?ci, poniewa? odczuwamy potrzeb? przynale?no?ci. Opowiadanie historii wykracza poza granice. Przekracza granice. ?amie stereotypy. I daje nam dost?p do pe?nego rozkwitu ludzkiego serca». McCann nawi?zuje do wniosku, do którego dochodzi Daniel Mendelsohn, gdy stwierdza, ?e «s?owo jest mostem (...). Przez opowiadanie mo?emy zmniejszy? dziel?cy nas dystans, i my?l?, ?e jest to dzi? bardziej potrzebne ni? kiedykolwiek». Mendelsohn odnosi si? do czasu powstania tych tekstów — jego wypowied? pochodzi z kwietnia 2020 r. — i wskazuje na konkretne odniesienie literackie: Dekameron Boccaccia, którego akcja rozgrywa si? w czasach zarazy. Równie? ta ksi??ka, zawieraj?ca 44 teksty, powsta?a w czasie pandemii i odczuwa si? znaczenie, piln? potrzeb? powrotu do najstarszej i najbardziej ludzkiej czynno?ci — sztuki opowiadania historii, czyli budowania mostów, które mog? «??czy? ?ywych i umar?ych», aby nas prowadzi?, przez wieki i pokolenia, ku przysz?o?ci, któr? trzeba budowa?, tka? razem.