蜜桃交友

Christine Schenk CSJ

Odkrycie wiarygodnych danych historycznych dotycz膮cych wczesnych chrze艣cijanek mo偶e stanowi膰 nowe wyzwanie, poniewa偶 w wi臋kszo艣ci historia opiera si臋 na tekstach literackich zapisanych przez m臋偶czyzn. Chrze艣cija艅stwo bazuje w du偶ej mierze na s艂owie pisanym, które jest podstawowym narz臋dziem rozumienia jego historii. Jak twierdzi dr Janet Tulloch w artykule opublikowanym w 2004 r., informacje zebrane z artefaktów wizualnych, takich jak freski, obrazy i fryzy sarkofagowe, do niedawna pozostawa艂y prawie wy艂膮cznie w gestii historyków sztuki i archeologów. Chocia偶, jak wiadomo, wiele kobiet finansowo wspiera艂o m臋偶czyzn we wczesnym Ko艣ciele (np. Maria z Magdali, Febe, Lidia, Paula, Olimpias), ich obecno艣膰 jest ledwie zauwa偶alna w 藕ród艂ach literackich. Naukowcy odkrywaj膮 jednak ostatnio, 偶e tak偶e archeologia stanowi wa偶ne 藕ród艂o informacji na temat wczesnych chrze艣cijanek.

Pisma a zapis archeologiczny

Przez pierwsze cztery wieki historii chrze艣cija艅stwa (a nawet dzi艣) duchowni usprawiedliwiali ograniczanie w艂adzy kobiet, powtarzaj膮c napomnienie z Pierwszego Listu do Tymoteusza, aby kobiety milcza艂y na zgromadzeniu i nie naucza艂y ani nie mia艂y w艂adzy nad m臋偶czyznami (2, 12). Jednak chrze艣cija艅ska sztuka funeralna z ko艅ca III do pocz膮tku V wieku przedstawia kobiety nauczaj膮ce, a nawet g艂osz膮ce kazania. W tym miejscu mo偶emy jedynie krótko omówi膰 ten fascynuj膮cy temat.

Zarówno dla chrze艣cija艅skich, jak i poga艅skich Rzymian, sarkofag by艂 nie tylko miejscem na zw艂oki, ale tak偶e pe艂nym znacze艅 pomnikiem. Rzymska sztuka pogrzebowa mia艂a przedstawia膰 to偶samo艣膰 zmar艂ej osoby oraz upami臋tnia膰 jej warto艣膰 i cnoty. Jedynie ludzie zamo偶ni mogli pozwoli膰 sobie na kosztowny grobowiec, a planowaniu tego, jak chce si臋 by膰 zapami臋tanym, nadawano wielkie znaczenie. Przedstawienie postaci ze pergaminem, koszem na zwoje (tzw. kaps膮) lub ksi臋g膮 by艂o wyra藕nym znakiem wykszta艂cenia, statusu spo艂ecznego i zamo偶no艣ci zmar艂ego.

Zmar艂a kobieta trzymaj膮ca pergamin i otoczona przez 鈥瀉posto艂ów鈥� zwróconych ku niej w pe艂nej szacunku postawie. 350 N.E. Zdj臋cie © Muzea Watyka艅skie: Muzeum Pio Cristiano, nr inw. 31512. Wszelkie prawa zastrze偶one.

Zarówno chrze艣cija艅skie kobiety, jak i m臋偶czy藕ni byli upami臋tniani i idealizowani jako osoby wykszta艂cone i pobo偶ne, posiadaj膮ce wysoki status spo艂eczny oraz autorytet. Kiedy zmar艂ego przedstawiano z pergaminem lub koszem ze zwojami (kaps膮), otoczonego przez sceny biblijne, wskazywa艂o to na jego wiedz臋 z zakresu pism hebrajskich i chrze艣cija艅skich (Zdj臋cie 1).

W ci膮gu trzech lat przeanalizowa艂am 2119 obrazów i opisów sarkofagów oraz fragmenty rze藕b z okresu od III do V wieku, obejmuj膮ce wszystkie publicznie dost臋pne wizerunki chrze艣cija艅skich sarkofagów. Dog艂臋bna analiza wybranych motywów ikonograficznych wykaza艂a, 偶e wiele wczesnochrze艣cija艅skich kobiet zosta艂o upami臋tnionych jako osoby posiadaj膮ce w swoich spo艂eczno艣ciach wysoki status oraz wp艂yw i autorytet. Bardzo istotnym odkryciem jest to, 偶e istnieje trzy razy wi臋cej pojedynczych portretów pogrzebowych chrze艣cijanek w porównaniu z portretami chrze艣cijan - m臋偶czyzn. Prawdopodobie艅stwo, 偶e odkrycie to jest dzie艂em przypadku, wynosi mniej ni偶 1 na 1000.

Szczegó艂 sarkofagu Marci Romani Celsa w Arles, we Francji. Zmar艂a przedstawiona zosta艂a w pozie modlitewnej orantki ze zwojami pergaminowymi u stóp i zwróconymi ku niej postaciami 鈥瀉posto艂ów鈥�. (Muzeum antyczne Arles, sarkofag Marcii Romanii Celsa, © R. Be虂nali, L. Roux.)

Co mówi nam archeologia

Ikonografia wczesnochrze艣cija艅skich sarkofagów sugeruje, 偶e chrze艣cijanki by艂y wykszta艂cone, pobo偶ne i zamo偶ne. S膮dz膮c po liczbie pojedynczych kobiecych sarkofagów mo偶emy wnioskowa膰, 偶e 偶y艂y one samotnie lub by艂y wdowami, co przywo艂uje wczesne spo艂eczno艣ci wdów i dziewic omówione w pierwszym artykule z tej serii [dodaj hyperlink]. Poniewa偶 cz臋sto przedstawiano kobiety w otoczeniu scen biblijnych, trzymaj膮ce zwoje pergaminów, w postawie gestykuluj膮cych mówców, mo偶emy za艂o偶y膰, 偶e by艂y one dobrze zorientowane w Pi艣mie 艢wi臋tym i chcia艂y by uwieczniono je jako osoby wierz膮ce w Bo偶膮 moc zbawienia i nauczaj膮ce o 偶yciu Jezusa oraz Jego cudach i uzdrowieniach. Ich spo艂eczno艣ci idealizowa艂y je, prezentuj膮c jako osoby wykszta艂cone i posiadaj膮ce w艂adz臋, która umo偶liwia艂a im g艂oszenie wiary i nauczanie o Pi艣mie 艢wi臋tym.

Szczegó艂 tzw. sarkofagu Stilichona: Chrystus sprawuj膮cy w艂adz臋, w ikonografii przedstawiany jako zasiadaj膮cy na tronie s臋dzia, przemawia trzymaj膮c Pismo 艣wi臋te, zwrócony twarz膮 do Piotra i Paw艂a. Oko艂o 380-400 r. n.e. (Zdj臋cie udost臋pnione przez Bazylik臋 艣w. Ambro偶ego w Mediolanie).

Prawdopodobnie pó藕niejsze rzymskie 鈥瀖atki Ko艣cio艂a鈥�, takie jak Marcella, Paula, Melania Starsza i Proba, podziwia艂y te wczesne kobiece wzorce, które inspirowa艂y je do umi艂owania i poznawania Pisma 艢wi臋tego. 殴ród艂a literackie dotycz膮ce 鈥瀖atek Ko艣cio艂a鈥� s膮 zgodne z odkryciami archeologicznymi i potwierdzaj膮c to, co wspó艂cze艣ni naukowcy - w tym Papie偶 Benedykt XVI 鈥� traktowali wcze艣niej jako pewn膮 teori臋, twierdz膮c 偶e kobiety mia艂y znacznie wi臋kszy wp艂yw na wczesne chrze艣cija艅stwo, ni偶 si臋 powszechnie uwa偶a. Podczas gdy m臋偶czy藕ni dominuj膮 w zapisie literackim, archeologiczne portrety pogrzebowe wskazuj膮 na przewag臋 chrze艣cija艅skich kobiet upami臋tnionych jako sprawuj膮ce znaczn膮 w艂adz臋 ko艣cieln膮 w swoich spo艂eczno艣ciach. Grupy kobiet, które gromadzi艂y si臋 wokó艂 鈥瀖atek Ko艣cio艂a鈥�, ewoluowa艂y daj膮c pocz膮tek pierwotnym, 偶e艅skim, intencjonalnym wspólnotom zakonnym.

Bardziej szczegó艂owe omówienie trzyletnich bada艅 przeprowadzonych przez Christine Schenk na sarkofagach i fragmentach z III-V wieku mo偶na znale藕膰 w ksi膮偶ce autorki zatytu艂owanej Crispina and Her Sisters: Women and Authority in Early Christianity (Crispina i jej siostry, kobiety a w艂adza we wczesnym chrze艣cija艅stwie) (Fortress Press, 2017). Zobacz trzeci artyku艂 z tej serii przedstawiaj膮cy wybitne chrze艣cijanki z IV wieku, które za艂o偶y艂y klasztory, k艂ad膮c fundamenty pod wspó艂cze艣nie prze偶ywane 偶e艅skie 偶ycie zakonne.