蜜桃交友

Christine Schenk CSJ

Odkrycie wiarygodnych danych historycznych dotycz?cych wczesnych chrze?cijanek mo?e stanowi? nowe wyzwanie, poniewa? w wi?kszo?ci historia opiera si? na tekstach literackich zapisanych przez m??czyzn. Chrze?cijaństwo bazuje w du?ej mierze na s?owie pisanym, które jest podstawowym narz?dziem rozumienia jego historii. Jak twierdzi dr Janet Tulloch w artykule opublikowanym w 2004 r., informacje zebrane z artefaktów wizualnych, takich jak freski, obrazy i fryzy sarkofagowe, do niedawna pozostawa?y prawie wy??cznie w gestii historyków sztuki i archeologów. Chocia?, jak wiadomo, wiele kobiet finansowo wspiera?o m??czyzn we wczesnym Ko?ciele (np. Maria z Magdali, Febe, Lidia, Paula, Olimpias), ich obecno?? jest ledwie zauwa?alna w ?ród?ach literackich. Naukowcy odkrywaj? jednak ostatnio, ?e tak?e archeologia stanowi wa?ne ?ród?o informacji na temat wczesnych chrze?cijanek.

Pisma a zapis archeologiczny

Przez pierwsze cztery wieki historii chrze?cijaństwa (a nawet dzi?) duchowni usprawiedliwiali ograniczanie w?adzy kobiet, powtarzaj?c napomnienie z Pierwszego Listu do Tymoteusza, aby kobiety milcza?y na zgromadzeniu i nie naucza?y ani nie mia?y w?adzy nad m??czyznami (2, 12). Jednak chrze?cijańska sztuka funeralna z końca III do pocz?tku V wieku przedstawia kobiety nauczaj?ce, a nawet g?osz?ce kazania. W tym miejscu mo?emy jedynie krótko omówi? ten fascynuj?cy temat.

Zarówno dla chrze?cijańskich, jak i pogańskich Rzymian, sarkofag by? nie tylko miejscem na zw?oki, ale tak?e pe?nym znaczeń pomnikiem. Rzymska sztuka pogrzebowa mia?a przedstawia? to?samo?? zmar?ej osoby oraz upami?tnia? jej warto?? i cnoty. Jedynie ludzie zamo?ni mogli pozwoli? sobie na kosztowny grobowiec, a planowaniu tego, jak chce si? by? zapami?tanym, nadawano wielkie znaczenie. Przedstawienie postaci ze pergaminem, koszem na zwoje (tzw. kaps?) lub ksi?g? by?o wyra?nym znakiem wykszta?cenia, statusu spo?ecznego i zamo?no?ci zmar?ego.

Zmar?a kobieta trzymaj?ca pergamin i otoczona przez ?aposto?ów” zwróconych ku niej w pe?nej szacunku postawie. 350 N.E. Zdj?cie © Muzea Watykańskie: Muzeum Pio Cristiano, nr inw. 31512. Wszelkie prawa zastrze?one.

Zarówno chrze?cijańskie kobiety, jak i m??czy?ni byli upami?tniani i idealizowani jako osoby wykszta?cone i pobo?ne, posiadaj?ce wysoki status spo?eczny oraz autorytet. Kiedy zmar?ego przedstawiano z pergaminem lub koszem ze zwojami (kaps?), otoczonego przez sceny biblijne, wskazywa?o to na jego wiedz? z zakresu pism hebrajskich i chrze?cijańskich (Zdj?cie 1).

W ci?gu trzech lat przeanalizowa?am 2119 obrazów i opisów sarkofagów oraz fragmenty rze?b z okresu od III do V wieku, obejmuj?ce wszystkie publicznie dost?pne wizerunki chrze?cijańskich sarkofagów. Dog??bna analiza wybranych motywów ikonograficznych wykaza?a, ?e wiele wczesnochrze?cijańskich kobiet zosta?o upami?tnionych jako osoby posiadaj?ce w swoich spo?eczno?ciach wysoki status oraz wp?yw i autorytet. Bardzo istotnym odkryciem jest to, ?e istnieje trzy razy wi?cej pojedynczych portretów pogrzebowych chrze?cijanek w porównaniu z portretami chrze?cijan - m??czyzn. Prawdopodobieństwo, ?e odkrycie to jest dzie?em przypadku, wynosi mniej ni? 1 na 1000.

Szczegó? sarkofagu Marci Romani Celsa w Arles, we Francji. Zmar?a przedstawiona zosta?a w pozie modlitewnej orantki ze zwojami pergaminowymi u stóp i zwróconymi ku niej postaciami ?aposto?ów”. (Muzeum antyczne Arles, sarkofag Marcii Romanii Celsa, © R. Be?nali, L. Roux.)

Co mówi nam archeologia

Ikonografia wczesnochrze?cijańskich sarkofagów sugeruje, ?e chrze?cijanki by?y wykszta?cone, pobo?ne i zamo?ne. S?dz?c po liczbie pojedynczych kobiecych sarkofagów mo?emy wnioskowa?, ?e ?y?y one samotnie lub by?y wdowami, co przywo?uje wczesne spo?eczno?ci wdów i dziewic omówione w pierwszym artykule z tej serii [dodaj hyperlink]. Poniewa? cz?sto przedstawiano kobiety w otoczeniu scen biblijnych, trzymaj?ce zwoje pergaminów, w postawie gestykuluj?cych mówców, mo?emy za?o?y?, ?e by?y one dobrze zorientowane w Pi?mie ?wi?tym i chcia?y by uwieczniono je jako osoby wierz?ce w Bo?? moc zbawienia i nauczaj?ce o ?yciu Jezusa oraz Jego cudach i uzdrowieniach. Ich spo?eczno?ci idealizowa?y je, prezentuj?c jako osoby wykszta?cone i posiadaj?ce w?adz?, która umo?liwia?a im g?oszenie wiary i nauczanie o Pi?mie ?wi?tym.

Szczegó? tzw. sarkofagu Stilichona: Chrystus sprawuj?cy w?adz?, w ikonografii przedstawiany jako zasiadaj?cy na tronie s?dzia, przemawia trzymaj?c Pismo ?wi?te, zwrócony twarz? do Piotra i Paw?a. Oko?o 380-400 r. n.e. (Zdj?cie udost?pnione przez Bazylik? ?w. Ambro?ego w Mediolanie).

Prawdopodobnie pó?niejsze rzymskie ?matki Ko?cio?a”, takie jak Marcella, Paula, Melania Starsza i Proba, podziwia?y te wczesne kobiece wzorce, które inspirowa?y je do umi?owania i poznawania Pisma ?wi?tego. ?ród?a literackie dotycz?ce ?matek Ko?cio?a” s? zgodne z odkryciami archeologicznymi i potwierdzaj?c to, co wspó?cze?ni naukowcy - w tym Papie? Benedykt XVI – traktowali wcze?niej jako pewn? teori?, twierdz?c ?e kobiety mia?y znacznie wi?kszy wp?yw na wczesne chrze?cijaństwo, ni? si? powszechnie uwa?a. Podczas gdy m??czy?ni dominuj? w zapisie literackim, archeologiczne portrety pogrzebowe wskazuj? na przewag? chrze?cijańskich kobiet upami?tnionych jako sprawuj?ce znaczn? w?adz? ko?cieln? w swoich spo?eczno?ciach. Grupy kobiet, które gromadzi?y si? wokó? ?matek Ko?cio?a”, ewoluowa?y daj?c pocz?tek pierwotnym, ?eńskim, intencjonalnym wspólnotom zakonnym.

Bardziej szczegó?owe omówienie trzyletnich badań przeprowadzonych przez Christine Schenk na sarkofagach i fragmentach z III-V wieku mo?na znale?? w ksi??ce autorki zatytu?owanej Crispina and Her Sisters: Women and Authority in Early Christianity (Crispina i jej siostry, kobiety a w?adza we wczesnym chrze?cijaństwie) (Fortress Press, 2017). Zobacz trzeci artyku? z tej serii przedstawiaj?cy wybitne chrze?cijanki z IV wieku, które za?o?y?y klasztory, k?ad?c fundamenty pod wspó?cze?nie prze?ywane ?eńskie ?ycie zakonne.