蜜桃交友

Adam 呕ak SJ - Warszawa

By odpowiedzie膰 na wyzwanie wykorzystywania seksualnego w ko艣cio艂ach krajów Europy 艢rodkowo-Wschodniej, które trzydzie艣ci lat temu wchodzi艂y w sk艂ad Zwi膮zku Radzieckiego, b膮d藕 by艂y rz膮dzone przez komunistów, musz臋 si臋 oprze膰 nie tyle na lekturze tekstów na ten temat, ile raczej na do艣wiadczeniach  bezpo艣rednich kontaktów osobistych. Spotyka艂em si臋 ze zwierzchnikami tych ko艣cio艂ów przy ró偶nych okazjach. Pierwsze okazje wydarzy艂y si臋, gdy pe艂ni艂em funkcj臋 regionalnego asystenta dla Europy 艢rodkowo-Wschodniej oraz radnego dwóch prze艂o偶onych generalnych Towarzystwa Jezusowego w latach 2003 - 2012. Praca ta wymaga艂a cz臋stych podró偶y do krajów regionu. Do tego do艣wiadczenia trzeba doda膰 mój regularny udzia艂 w workshopach organizowanych w Warszawie w latach 2014-2018 dla przedstawicieli episkopatów 艂aci艅skich i grecko-katolickich Europy 艢rodkowo-Wschodniej przez Urz膮d Konferencji Katolickich Biskupów Stanów Zjednoczonych ds. Pomocy dla Ko艣cio艂a Europy Wschodniej. Te workshopy dawa艂y biskupom i ich wspó艂pracownikom instrumenty pomocne w zwalczaniu zjawiska nadu偶y膰 seksualnych. Tam spotyka艂em si臋 i wymienia艂em informacje z ich uczestnikami z Albanii, Bia艂orusi, Chorwacji, Kosowa, Litwy, 艁otwy, Rumunii, Rosji, Ukrainy i W臋gier. Te i inne do艣wiadczenia, o których tu nie wspomn臋, bezpo艣rednie na Bia艂orusi, na Ukrainie, w Rosji i w Albanii, umocni艂y mnie w przekonaniu, 偶e Ko艣ció艂 w Europie 艢rodkowo-Wschodniej wymaga szczególnej uwagi, 偶eby móc zmierzy膰 si臋 z kryzysem, który nie tam si臋 zacz膮艂, ale który w zglobalizowanym 艣wiecie jednak dotyka go i anga偶uje. To zaanga偶owanie istnieje niezale偶nie od liczby odkrywanych przypadków, jako 偶e w 艣wiecie zglobalizowanym, chc膮c nie chc膮c, kryzysy powstaj膮ce w innych cz臋艣ciach 艣wiata wystawiaj膮 na prób臋 wiar臋 ludzi w naszych stronach, podwa偶aj膮c ich zaufanie do swoich pasterzy.

Nie sposób zrozumie膰 reakcje Ko艣cio艂a w krajach Europy 艢rodkowo-Wschodniej na kryzys zwi膮zany z wykorzystywaniem seksualnym nieletnich i innych osób w trudnej sytuacji przez duchownych katolickich, je艣li nie we藕mie si臋 pod uwag臋 sytuacji spo艂eczno-politycznej i kulturowej powsta艂ej po rewolucji pa藕dziernikowej, eksportowanej i importowanej do spo艂ecze艅stw ju偶 ci臋偶ko zranionych przez dwie wojny 艣wiatowe. Ko艣cio艂y i wspólnoty chrze艣cija艅skie wszelkich wyzna艅 zosta艂y poddane cz臋sto okrutnym represjom i powa偶nie ograniczone we w艂a艣ciwych im pos艂ugach. Wsz臋dzie zlikwidowano ich dzie艂a edukacyjne i stowarzyszenia o inspiracji chrze艣cija艅skiej, zakazano b膮d藕 ograniczono religijne nauczanie m艂odzie偶y. Stopniowo zacz臋to dok艂ada膰 si艂, by wyeliminowa膰 jakikolwiek wp艂yw religii chrze艣cija艅skiej na m艂odzie偶. Kultura promowana na wszelkie sposoby w艣ród m艂odzie偶y nie by艂a neutralna i w tym sensie 艣wiecka, by艂a po prostu ateistyczna i antychrze艣cija艅ska. Jednocze艣nie styl 偶ycia, propagowany przez re偶ymy tych krajów, w sposób bardzo 艣wiadomy oddala艂 si臋 od modelu zachodniego, który by艂 przedstawiany jako hedonistyczny i rozwi膮z艂y 鈥� jednym s艂owem dekadencki. 

Nie da si臋 nie zauwa偶y膰, 偶e tego rodzaju polityka, prowadzona przez dziesi膮tki lat, wp艂ywa艂a mocno na samo艣wiadomo艣膰 chrze艣cijan tej cz臋艣ci Europy w porównaniu do ich braci i sióstr w wierze po drugiej stronie 偶elaznej kurtyny. Zw艂aszcza wtedy, gdy media przynosi艂y z艂e wiadomo艣ci o skandalach zdarzaj膮cych si臋 w ko艣cio艂ach zachodniego 艣wiata, w wielu sercach rodzi艂o si臋 poczucie wy偶szo艣ci moralnej, które eliminowa艂o albo przynajmniej os艂abia艂o percepcj臋 czynników ryzyka podobnych wyst臋pków we w艂asnym 艣rodowisku. Ko艣cio艂y grecko-katolickie i 艂aci艅skie, zw艂aszcza te, które wychodzi艂y z ukrycia w Czechos艂owacji czy Rumunii, albo w dawnych republikach radzieckich, jak Bia艂oru艣, Litwa i Ukraina, by艂y s艂usznie dumne ze swoich m臋czenników, biskupów i ksi臋偶y, z których wielu by艂o wy艣wi臋conych potajemnie, z zakonników i zakonnic ryzykuj膮cych wszystko, by wspiera膰 wiar臋 doros艂ych i przekazywa膰 j膮 dzieciom. Nie by艂o szkó艂 ani internatów prowadzonych przez zakonników i zakonnice. W niektórych regionach to 艣wieccy, m臋偶czy藕ni i kobiety, zarz膮dzali ko艣cio艂em. Zakony by艂y zakazane. Wyj膮tki, takie jak ko艣cio艂y w Polsce czy w Chorwacji, gdzie istnia艂y i dzia艂a艂y seminaria i nowicjaty, tylko potwierdza艂y regu艂臋. 

We wspólnotach katolickich panowa艂a niepisana, ale realna regu艂a, która 鈥瀦abrania艂a鈥� krytykowania Ko艣cio艂a. Ta regu艂a nakazywa艂a te偶 milczenie o ewentualnych skandalach. Tego rodzaju post臋powanie by艂o spowodowane, mi臋dzy innymi, bolesnym do艣wiadczeniem wykorzystywania skandalicznych czynów duchowie艅stwa do werbowania tajnych wspó艂pracowników pa艅stwowych s艂u偶b bezpiecze艅stwa. We wspólnotach katolickich ksi臋偶a cieszyli si臋 wielkim autorytetem, a w pozbawionym przejrzysto艣ci i poddanym cenzurze spo艂ecze艅stwie tajemnica by艂a 艣rodkiem cz臋sto stosowanym spontanicznie, bez czyichkolwiek nakazów, nie po to, by chroni膰 zepsutych ksi臋偶y, ale po to, aby zapewni膰 minimum autonomii wspólnocie 偶ywotnie istotnej tak偶e dla przysz艂ego odrodzenia si臋 spo艂ecze艅stwa obywatelskiego.

Postawy przyj臋te i praktykowane w samoobronie w spo艂ecze艅stwach rz膮dzonych przez dyktatury zrodzi艂y nawyki, wr臋cz mentalno艣膰, która bynajmniej nie znik艂a z upadkiem komunizmu, ale w艣ród innych konsekwencji przynios艂a te偶 trudno艣ci w radzeniu sobie odpowiedzialnie i przejrzy艣cie z kryzysem wywo艂anym przez zjawisko wykorzystywania seksualnego nieletnich. Ta mentalno艣膰 stanowi równie偶 czynnik ryzyka, pozwalaj膮c mo偶liwym krzywdzicielom czu膰 si臋 pewnie i bezpiecznie, skoro chroni ich milczenie 艣rodowiska. W re偶ymie dyktatury mia艂o to nobilituj膮ce usprawiedliwienie, ale nie jest to nic innego, jak przejaw klerykalizmu, o którym mówi膮 Benedykt XVI i papie偶 Franciszek. Podczas, gdy z jednej strony wykluczenie czy ostre ograniczenie instytucjonalnej obecno艣ci Ko艣cio艂a w ró偶nych sektorach pracy z dzie膰mi i m艂odzie偶膮 prawie ca艂kowicie usun臋艂o konkretne miejsca, jak szko艂y i internaty, gdzie mog艂o si臋 pojawi膰 zjawisko nadu偶y膰 seksualnych ze strony m臋偶czyzn i kobiet Ko艣cio艂a, z drugiej strony zrodzi艂o ono lub nasili艂o czynniki ryzyka, jak ochrona cz艂onków kleru przed kontrol膮 jakiejkolwiek w艂adzy dzi臋ki tajemnicy zachowywanej tak偶e wtedy, gdy byli oni odpowiedzialni za przest臋pstwa pope艂niane na nieletnich. Równie偶 nieufno艣膰 wobec organów w艂adzy pa艅stwowej jest spu艣cizn膮 po dyktaturze. W warunkach demokracji chroni ona de facto sprawców przest臋pstwa, bowiem uniemo偶liwia lub utrudnia wspó艂prac臋 w zg艂aszaniu i dochodzeniu ewentualnych przest臋pstw pope艂nianych przez osoby duchowne.  W tej sytuacji 艂atwiej jest czyni膰 wszystko by uchroni膰 publiczny wizerunek Ko艣cio艂a, ni偶 dzia艂a膰 przejrzy艣cie. 

Po upadku komunizmu kraje Europy 艢rodkowo-Wschodniej prze偶ywa艂y z艂o偶one procesy transformacji, które obejmowa艂y te偶 styl 偶ycia i ca艂膮 sfer臋 moralnych i spo艂ecznych warto艣ci dotycz膮cych seksualno艣ci, rodziny, polityki itp. Upraszczaj膮c mo偶na powiedzie膰, 偶e dopiero w pierwszych latach 90. spo艂ecze艅stwa Europy 艢rodkowo-Wschodniej stan臋艂y w obliczu zmian, które Stany Zjednoczone i generalnie Zachód prze偶ywa艂 w latach 60. i 70. Seksualno艣膰 w re偶ymach komunistycznych by艂a tematem tabu. Socjalistyczna moralno艣膰 prezentowa艂a si臋 jako post臋powa, lecz 鈥瀙ost臋p鈥� w tej dziedzinie ogranicza艂 si臋 do niewielu spraw, z po艣ród których nieograniczony dost臋p do aborcji by艂 chyba najbardziej emblematycznym znakiem owego 鈥瀙ost臋pu鈥�. W Stanach Zjednoczonych temat seksualnego wykorzystywania nieletnich zacz臋to bada膰 naukowo poczynaj膮c od drugiej po艂owy lat siedemdziesi膮tych. Opinia publiczna zacz臋艂a powoli uwa偶a膰 go za problem spo艂eczny, do rozwi膮zania kompleksowo, i widzie膰 w nim coraz wyra藕niej problem bardzo powa偶ny, wymagaj膮cy zaanga偶owania si臋 w dzia艂ania prewencyjne wykraczaj膮ce poza kodeks karny. W krajach obozu komunistycznego tematami, na których koncentrowa艂a si臋 uwaga ludzi, by艂y raczej aspiracje do wolno艣ci, do demokracji, do szacunku dla praw cz艂owieka, obywatela, pracownika. Pomi臋dzy Zachodem a spo艂ecze艅stwami rz膮dzonymi przez komunistów zaistnia艂a rozbie偶no艣膰 co do przyjmowanych  priorytetów. Nie oznacza to, 偶e w Europie 艢rodkowo -Wschodniej nieletni nie byli wykorzystywani seksualnie albo poddawani ró偶nym formom przemocy. Problem ten nie by艂 jednak tematem dyskusji publicznej, nie by艂 te偶 postrzegany jako problem spo艂eczny. Pozostawa艂 on w ca艂kowitym ukryciu. Z drugiej strony przemoc by艂a wszechobecna, od struktur pa艅stwowych poczynaj膮c po rodziny dotkni臋te plag膮 alkoholizmu, który, jak wiadomo, jest jednym z czynników zwi臋kszaj膮cych ryzyko nadu偶y膰 seksualnych wobec dzieci i innych osób w trudnej sytuacji. Nie dziwi wi臋c, 偶e w poszczególnych spo艂ecze艅stwach i niestety tak偶e w ko艣cio艂ach wykorzystywanie seksualne nieletnich nie jest traktowane jako sprawa priorytetowa. Tam, gdzie dostrzega si臋 ten problem i gdzie Ko艣ció艂 si臋 nim zaj膮艂, uwa偶a si臋 go zasadniczo za typowy problem Ko艣cio艂a katolickiego, a nie problem spo艂eczny. Wydaje si臋, 偶e w 偶adnym z krajów Europy 艢rodkowo-Wschodniej wykorzystywanie seksualne nieletnich jest uwa偶ane za problem spo艂eczny, a zatem nie istniej膮 ró偶nego typu strategie prewencyjne wspierane przez pa艅stwo czy specjalistyczne agencje odpowiedzialne za ochron臋 nieletnich. Kodeks karny wydaje si臋 by膰 jedynym punktem odniesienia. Z tego powodu Ko艣ció艂, który anga偶uje si臋 w budow臋 bezpiecznych 艣rodowisk i pomaga skrzywdzonym w delikatnej sferze seksualno艣ci mo偶e sta膰 si臋 wiarygodnym pionierem ochrony nieletnich i rzecznikiem ich praw. Ta szansa nie jest jeszcze stracona.

Zmiana polityczna zapocz膮tkowa艂a i przy艣pieszy艂a z艂o偶ony proces transformacji. Proces ten, wci膮偶 jeszcze w toku, zacz膮艂 interpelowa膰 poszczególne ko艣cio艂y na ró偶ne sposoby i w ró偶nym czasie. Kryzys wywo艂any przez nadu偶ycia seksualne dotkn膮艂 w szczególno艣ci kraje z ludno艣ci膮 w wi臋kszo艣ci katolick膮, jak wida膰 na przyk艂ad w Polsce. Skoro nie umieli艣my uczy膰 si臋 na b艂臋dach pope艂nionych w innych ko艣cio艂ach zanim pod presj膮 mediów ruszy艂a lawina doniesie艅, powinni艣my przynajmniej stara膰 si臋 uczy膰 na przyk艂adzie dobrych praktyk przyj臋tych gdzie indziej, które wydaj膮 dobre owoce i czyni膮 ko艣ció艂 bezpiecznym miejscem dla dzieci.

To prawda, 偶e po upadku komunizmu wyzwania stawiane spo艂ecze艅stwom obywatelskim i ko艣cio艂om by艂y i s膮 ogromne. Musimy mierzy膰 si臋 ze zmianami i wyzwaniami we wszystkich sferach 偶ycia z moralnymi w艂膮cznie, zachodz膮cymi bardzo szybko, a nie byli艣my do nich przygotowani. Ko艣cio艂y naszego regionu, które wysz艂y z ukrycia z bardzo ograniczonymi zasobami ludzkimi w przypadku duchowie艅stwa, otrzyma艂y pomoc od innych ko艣cio艂ów, i bliskich i dalekich. Czasami na te misje zg艂aszali si臋 i - niestety - byli przyjmowani ochotnicy z problemami dojrza艂o艣ci ludzkiej, gdy偶 nie zastosowano procedur wypracowanych dla podobnych sytuacji na innych kontynentach. Wydaje si臋, 偶e wci膮偶 jeszcze niewiele si臋 uczymy jedni od drugich.

Dlatego konferencja mo偶e by膰 w tym bardzo pomocna i uczyni膰 proces wzajemnej wymiany i nabywania wiedzy bardziej skutecznym i systematycznym.