Հայ եկեղեցւոյ Խորհրդոց մատեանի պատմական հոլովոյթը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (20)
Ի. Հաղորդում
Այսօրուայ մեր հաղորդումի ընթացքին պիտի անդրադառնանք Մաշտոցի բաժանումներուն:
Մաշտոցի ամբողջ կանոնները կրնանք բաժնել երեք խումբի. Կաթողիկոսական (Pontificale), Եպիսկոպոսական (Episcopale) և Քահանայական Կանոններու (Rituel sacerdotal): Արդարեւ, ըստ Հայ Եկեղեցւոյ կանոնագրութեան՝ եկեղեցական արարողութիւնները կը կատարուին միայն յանուն Յիսուսի Քրիստոսի ձեռնադրեալ պաշտօնեաներու կողմէ: Այնպէս որ, Հայ Եկեղեցւոյ Նուիրապետութեան մէջ՝ Հայրապետը իր իրաւասութիւնը ունի, եպիսկոպոսը իր իրաւասութիւնը ունի և քահանան՝ իր իրաւասութիւնն ու պաշտօնը ունի:
Այս ձեւով, կ'ունենանք երեք տեսակ «Մաշտոց», որ կը զանազանուի իր բովանդակութեան և ըստ իր գործածութեան և ըստ այդմ տարբեր անուն կը կրէ. Մեծ Մաշտոց (որ կ'անուանուի նաեւ Հայր, Մայր, բուն Մաշտոց) և Փոքր Մաշտոց (կամ Ձեռաց Մաշտոց կամ հասարակ Մաշտոց)։
Հայր Մաշտոցը կը բովանդակէ Կաթողիկոսի հեղինակութեան պատկանող արարողութիւնները, ինչպէս՝ թագաւորի օծում, կաթողիկոսի օծում, եպիսկոպոսի ձեռնադրութիւն և միւռոնօրհնէք: Մայր Մաշտոցին մէջ, մօտ երկու տասնեակ Կանոններու և արարողութիւններու հաւաքածոյ մը կ'իյնայ եպիսկոպոսի իշխանութեան ներքոյ:
Անոնց մեծագոյն մասը՝ որոնք կը վերաբերին եկեղեցւոյ և անոր յատուկ սպասներու սրբագործման և եկեղեցւոյ պաշտօնեաներու ձեռնադրութեան և օծման ինչպէս՝ դպիրի, սարկաւագի և քահանայի ձեռնադրութիւն, վարդապետական գաւազանի տուչութիւն, նոր եկեղեցւոյ օծում, եւլն. եպիսկոպոսին վերապահուած է և միայն անոր կողմէ կը կատարուին:
Փոքր կամ Առձեռն Մաշտոցը կը բովանդակէ եկեղեցականին կամ քահանային կողմէ կատարուող խորհուրդներն ու արարողութիւնները: Այս առումով, քահանաներուն իրաւասութեան ներքեւ կը գտնուին հետեւեալ արարողութիւնները, զորս քահանաները կրնան կատարել. Կանոն մկրտութեան, Դրոշմ կատարելոյ, կանոն Նշան օրհնելոյ, կանոն Ս. Խորհրդոյ Պսակի, կանոն հիւանդաց, կանոն սկիհ և մաղզմայ օրհնելոյ, կանոն եկեղեցւոյ զգեստ օրհնելոյ:
Կանոն Հաղորդութան կամ վերջին թոշակի, որ կը տրուի մահամերձ հիւանդին. Վերջին օծում, Աշխարհաթաղ կամ մեռելաթաղ՝ երեք հանգրուաններով. Տան կարգ, Գերեզմանի կարգ, հոգեհանգիստ. և այլ կարգեր և օրհնութիւններ և ծիսական զանազան արարողութիւններ, որոնց պիտի անդրադառնանք յաջորդիւ:
Մայր Մաշտոցի առաջին տպագրութիւնը տեղի ունեցած է 1807-ին Էջմիածինի մէջ և հազուագիւտ է: Փոքր Մաշտոցի տպագրութիւնը յաճախակիօրէն կատարուած է, որպէսզի քահանայ հայրերը իրենց տրամադրութեան տակ ունենան միշտ: Յետագային, Մաշտոցները բազմիցս վերահրատարուած են Պոլիս, Վենետիկ, Երուսաղէմ, Էջմիածին, Անթիլիաս, Վիեննա և Զմմառ:
Դարձեալ, գործնականութեան համար, Մայր Մաշտոցէն առանձնակի հատորով մը տպագրուած է այլեւայլ Կանոններ, ինչպէս Ձեռնադրութեան, Քահանայաթաղի բաժինները և այլք ըստ պատշաճի:
Շնորհակալութիւն յօդուածը ընթերցելուն համար։ Եթէ կը փափաքիս թարմ լուրեր ստանալ կը հրաւիրենք բաժանորդագրուիլ մեր լրաթերթին` սեղմելով այստեղ