Sztuka z op?atka – r?kodzie?o z Doliny Liwca wyró?nione
Karol Darmoros
Tradycja rodzinna i nauka pod okiem mistrzyni
Nasza rozmówczyni wydatnie przyczyni?a si? do zachowania tradycji ozdób op?atkowych z Doliny Liwca. Jak wspomina, pierwszy kontakt z t? sztuk? mia?a w 1998 roku, gdy w W?growie zorganizowano warsztaty gin?cych zawodów. Wówczas po raz pierwszy sw? wiedz? pani Ma?gorzacie przekaza?a mistrzyni Czes?awa Rowicka, laureatka Nagrody im. Oskara Kolberga. Prace jej autorstwa wykorzystano m. in. podczas realizacji filmu ?Potop”. Ale ju? dwa lata po pierwszym spotkaniu Ma?gorzaty Pep?owskiej i Czes?awy Rowickiej to w?a?nie dzie?a m?odszej artystki ze wsi Ruchna zyska?y wi?ksze uznanie w oczach organizatorów ogólnopolskiego konkursu Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie. ?Moje prace zdoby?y drug? nagrod? a pani Czes?awy trzeci?. To by? uk?on w stron? mistrzyni, ?e po prostu umia?a i zach?ci?a mnie do tego, ?e ja tworzy?am to jeszcze lepiej od niej. Chodzi o to, ?e tradycja nie mo?e sta? w miejscu. Trzeba swoje pomys?y wykorzystywa? do tworzenia tego typu rzeczy" - mówi Ma?gorzata Pep?owska, która po latach tak?e zosta?a laureatk? Nagrody Kolberga.
Jak podkre?la, w zachowaniu tradycji ozdób z op?atka z Doliny Liwca istotna by?a równie? tradycja rodzinna - jej prababcia tworzy?a z op?atka tzw. paj?ki. Wykonywanie ozdób z op?atka, szczególnie a?urowych form, takich jak gwiazdki i ??wiaty”, wymaga du?ej precyzji i znajomo?ci specyfiki tego delikatnego materia?u. ?Op?atek wydaje si? kruchy, ale trzeba pozna? jego w?a?ciwo?ci. Nie z ka?dego op?atka mo?na zrobi? ozdob?, musi mie? odpowiedni? wilgotno??. Po wielu latach pracy nauczy?am si?, jak zapanowa? nad tym materia?em i teraz mog? wyci?? z niego niemal wszystko” – dodaje. Pani Ma?gorzata prowadzi warsztaty r?kodzie?a, dziel?c si? swoj? wiedz? z innymi. ?Ucz? wycinanki z op?atka w o?rodkach kultury, muzeach i skansenach. To dla mnie niezwykle wa?ne, aby przekazywa? t? tradycj? kolejnym pokoleniom. Co roku przed Bo?ym Narodzeniem organizuj? warsztaty, u?wiadamiaj?c uczestników o pi?knie i warto?ci tej sztuki" - zaznacza. Jak dodaje, jako osoba g??boko wierz?ca widzi równie? w swych dzie?ach wa?ny element duchowy.
Sekret tkwi w ?linie
?Nie z ka?dego op?atka mo?na zrobi? ozdob?, musi on mie? odpowiedni? wilgotno??. Z czasem nauczy?am si?, jak go okie?zna? i teraz wiem, ?e mo?na zrobi? z niego niemal wszystko” – opowiada pani Ma?gorzata. Technika tworzenia ozdób z op?atka polega na precyzyjnym wycinaniu kszta?tów za pomoc? no?yka introligatorskiego oraz linijki, które pomagaj? w uzyskaniu czystych, równych linii. ?Mam ró?ne wielko?ci formy, które przyk?adam do op?atka, by wyci?? idealne ko?a. Nast?pnie przy pomocy no?yka wycinam cienkie paseczki, dbaj?c, by nie by?y postrz?pione. Wyci?te elementy sklejam tradycyjnie – za pomoc? ?liny. To bardzo wa?ne, poniewa? woda ma inny sk?ad chemiczny i nie pozwala, by op?atek ?adnie si? zwi?za?” – t?umaczy mistrzyni op?atkowych ozdób.
A?urowe formy, takie jak gwiazdki i ??wiaty”, wymagaj? du?ej wprawy oraz cierpliwo?ci, a ich tworzenie stanowi esencj? regionalnej sztuki r?kodzielniczej. Ma?gorzata Pep?owska przypomina, ?e wycinanki z op?atka by?y znane w ca?ej Polsce, z wyj?tkiem Pomorza. Ale to w?a?nie w Dolinie Liwca najbardziej rozpowszechni?y si? charakterystyczne, a?urowe wzory gwiazdek i rombów. ?Ka?dy region ma swoje tradycje i wzornictwo, ale to w?a?nie nasze gwiazdki, gwiazdki z rombów s? wyj?tkowe dla Doliny Liwca. Kto pozna tajemnic? wycinanki z op?atka, mo?e zrobi? wszystko – to kwestia wyobra?ni” – mówi artystka.
Uznanie lokalne i mi?dzynarodowe
Rzemios?o to zdobywa tak?e uznanie poza granicami Polski. Pani Ma?gorzata bra?a udzia? w mi?dzynarodowych festiwalach, m.in. w Chinach, gdzie zostawi?a wycinank? z op?atka w nowo powsta?ym muzeum. ?To nasza tradycja, któr? dzielimy si? z innymi kulturami. Mamy si? czym pochwali?, to nas wyró?nia” – podkre?la z dum?. Mimo ?e dla wielu ozdoby z op?atka mog? wydawa? si? ulotne, to dla pani Ma?gorzaty maj? one g??bok? warto?? symboliczn? i s? wyrazem polskiej to?samo?ci. ?Niektórzy robi? to komercyjnie, ale dla mnie to co? wi?cej – to pi?kno, które ??czy nas z przesz?o?ci? i daje nam poczucie przynale?no?ci do tej ziemi” – podsumowuje Ma?gorzata Pep?owska.
Zwyczaj tworzenia ozdób z op?atków si?ga po?owy XVIII wieku. W kulturze ludowej wierzono, ?e chroni? one dom przed ogniem i piorunami. Z op?atków tworzono przestrzenne wycinanki, którymi zdobiono pod?a?niczki, belki stropowe czy ??wi?te k?ty”.
Obecnie na Krajowej li?cie niematerialnego dziedzictwa kulturowego znajduj? si? ju? 103 wpisy. Lista zosta?a utworzona w odpowiedzi na Konwencj? UNESCO o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego z 2003 roku, a prowadzona jest od 2013 roku. Zawiera elementy dziedzictwa, które s? wyrazem ?ywej tradycji i kultury Polski.
(Autor jest pracownikiem Polskiego Radia)
Dzi?kujemy, ?e przeczyta?a?/e? ten artyku?. Je?li chcesz by? na bie??co zapraszamy do zapisania si? na newsletter klikaj?c tutaj.
