Niezwyk?a wystawa w Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej
Tomasz Zielenkiewicz - Warszawa
Skromne dowody wielkiej wiary
R?cznie wykonana kartka ?wi?teczna, krucyfiks z ko?ci, patena z wydrapanym krzy?ykiem, to tylko niektóre z prezentowanych na wystawie osobistych przedmiotów polskich zes?ańców. Po ekspozycji oprowadza naszego reportera jej kuratorka — pani Ma?gorzata Karolina Piekarska.
?Mamy tutaj to, co uda?o si? zachowa?. Warto pami?ta?, ?e jeszcze w carskiej Rosji religia nie by?a na indeksie, ale po powstaniu Zwi?zku Radzieckiego, kiedy Lenin stwierdzi?, ?e religia to opium dla narodu, wszelkiego rodzaju przedmioty kultu religijnego by?y zabronione" - zaznacza. W?ród tych, które mo?na zobaczy? na wystawie, s? eksponaty ma?e, wr?cz maleńkie. ?Tu mamy wisiorek z napisem wiara, nadzieja, mi?o??. Jest wielko?ci 8 milimetrów i jest wyrze?biony no?ykiem, który zosta? zrobiony z gwo?dzia. Wisiorek jest ze szczoteczki do z?bów. Z kolei ryngraf powsta? z blachy po konserwie, jest tu orze? w koronie, Matka Boska Cz?stochowska, te? by?o to d?ubane gwo?dziem" - opowiada Ma?gorzata Karolina Piekarska.
Kuratorka zaznacza, ?e na wystawie jest garstka tego, co ocala?o po trudnych czasach, jednak przedmioty, które przetrwa?y uszeregowano w grupy. Wiele z nich nosi na sobie znaki up?ywu czasu. ?Tu mamy ró?aniec, z którego zosta? ju? tylko py? i dwa koraliki, dlatego ?e si? po prostu rozpad?, ale mamy tu ró?ańce z drutu, z izolacji, w?osia końskiego, poniewa? zes?ańcy tworzyli z tego, co mieli pod r?k?. Nale?y pami?ta?, ?e dla ludzi zes?anych po 1939 roku do Kazachstanu, religia by?a ??cznikiem z polsk? to?samo?ci?. Oni potrafili przez 20 lat nie widzie? na oczy ksi?dza, nie by? przez te lata na Mszy ?wi?tej. Najgorszym dla nich okresem by?o, kiedy umiera? kto? bliski, bo trzeba go by?o pochowa?, by? to pochówek bez ksi?dza, bo po prostu ksi?dza nie by?o, na dodatek pochówek w stepie. Zmar?ego przykrywa?o si? kamieniami, co wida? tu na wystawie na obrazie Feliksa Mostowicza" - opowiada Ma?gorzata Karolina Piekarska.
O?ówkiem po czerwonej rzeczywisto?ci
Kolejnym artefaktem jest obrazek ?Matka Boska z Dzieci?tkiem" narysowany o?ówkiem przez Janusza T?omakowskiego. W latach 1921-1923 studiowa? na Wydziale Sztuk Pi?knych Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. W czasie II wojny ?wiatowej dzia?a? w konspiracji, a jako ?o?nierz Armii Krajowej zosta? w 1945 roku aresztowany i zes?any do ?agrów w Wielsku i Czka?owie. Jego Matka Boska z Dzieci?tkiem siedzi na drewnianej ?awce przy ko?ysce. Na drugim planie wida? na stole ma?? choink?. ?Dla laika to mo?e by? ?wiecki obrazek, poniewa? wida? kobiet? z dzieckiem, ale bij? od niej promienie s?ońca" - opisuje kuratorka. ?Sowieci konfiskowali wszystko, co religijne" - dodaje.
W?a?nie t? rzeczywisto?? ukazuje tryptyk ?Czerwona prawda", którego autorem jest Alfons Ku?akowski. ?Widzimy w centralnej cz??ci namalowany krzy? z pasyjnym przedstawieniem zmar?ego Chrystusa. Nie towarzysz? mu jednak Maria i ?w. Jan, a Lenin i Stalin. Kult religijny starano si? zast?pi? kultem jednostki" - zaznacza kuratorka.
Na wystawie s? te? kartki pocztowe, które nios? ze sob? wiele informacji o rzeczywisto?ci, w której by?y tworzone. ?W tamtej gablotce s? karty bo?onarodzeniowe, tutaj wielkonocne, to s? wszystko z pozoru tak naprawd? ?wieckie obrazki. Pami?tamy podobne z czasów PRL-u. Wtedy pocztówki na Wielkanoc i Bo?e Narodzenie sprzedawane na poczcie te? by?y to ?wieckie obrazki, a je?eli kto? chcia? Jezuska w ??obku, to szed? do ko?cio?a. Zes?ańcy mogli malowa? wy??cznie ?wieckie elementy, bo to dawa?o gwarancj?, ?e kartki dotr? do adresata. Gdyby na kartach by? narysowany Jezus Chrystus, jakikolwiek symbol, na przyk?ad krzy?, ju? mog?yby nie dotrze?" - wyja?nia kuratorka.
Heroiczne kap?aństwo w nieludzkich warunkach
Na wystawie s? te? niezwyk?e naczynia liturgiczne ksi?dza Czes?awa Barwickiego. Kap?an urodzi? si? w Wilnie w 1909 roku, sprawowa? obowi?zki ksi?dza w ?uczaju. 7 sierpnia 1948 s?d w Po?ocku skaza? go na 25 lat ?agrów za ?udzia? w antysowieckich zebraniach ksi??y i przechowywanie antysowieckich broszur". "By odprawia? Msze ?w. w ?agrach dla zes?ańców u?ywa? pateny wyci?tej z puszki. Prosz? zwróci? jednak uwag? zw?aszcza na kielich mszalny. Jest to fili?anka gestapowskiej policji. Na spodzie wida? niemieck? wron?. To znak jak upodli? cz?owieka. Z kolei wymy?lona przez siebie modlitwa jest zapisana na kawa?ku materia?u" - opisuje kuratorka.
W dziewi?tnastym wieku zes?ano na Syberi? ponad 500 tysi?cy osób. Pod koniec tego stulecia liczba zsy?anych na Syberi? waha?a si? w granicach 10-15 tysi?cy rocznie, a liczba zes?anych mieszkaj?cych na Syberii przekracza?a 250 tysi?cy osób. Na prze?omie wieków w kopalniach i tajdze syberyjskiej przybywa?o ponadto ponad 10 tysi?cy kator?ników. Doda? nale?y, ?e zes?ania, wi?zienia i ?agry w dwudziestym wieku powodowa?y, ?e wielu naszych rodaków wraca?o do ojczyzny dopiero po 1956 roku.
Pami?tki, artefakty religijne i obrazy, ??cznie 80 obiektów, mo?na zobaczy? na wystawie w Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, które mie?ci si? przy ul. Skazańców 25. Ekspozycj? mo?na odwiedza? do 5 stycznia 2025 roku.
(Autor jest pracownikiem Polskiego Radia)
Dzi?kujemy, ?e przeczyta?a?/e? ten artyku?. Je?li chcesz by? na bie??co zapraszamy do zapisania si? na newsletter klikaj?c tutaj.
