蜜桃交友

S. Christine Schenk CSJ

Kiedy by?am m?od? siostr? józefik?, stara?am si? dowiedzie? czego? o naszych poprzedniczkach w wierze. Chocia? bardzo kocham teksty biblijne, czasami trudno jest zobaczy? w nich siebie, poniewa? teksty liturgiczne prawie zawsze przedstawiaj? naszych praojców. Oddane uczennice Jezusa - z wyj?tkiem Marii z Nazaretu - s? niemal niezauwa?one. Gdy rozpocz??am studia magisterskie z teologii w naszym lokalnym seminarium, poch?on??y mnie informacje o kobietach z wczesnego okresu chrze?cijaństwa. W tej serii czterech tekstów mam nadziej? prze?ledzi? historyczne korzenie kobiecych wspólnot zakonnych i by? mo?e pomog? czytaj?cym rozpozna? siebie we wczesnochrze?cijańskiej historii.

Rozwój chrze?cijaństwa

Chrze?cijaństwo rozprzestrzenia?o si? gwa?townie po ca?ym cesarstwie rzymskim, cze?ciowo dzi?ki inicjatywom podejmowanym przez aposto?ki, prorokinie, ewangelistki, misjonarki, prze?o?one ko?cio?ów domowych, czy wdowy. Rozwój wiary chrze?cijańskiej mo?na tak?e przypisa? wsparciu finansowemu chrze?cijanek zaanga?owanych w biznes, jak Maria Magdalena czy Joanna (zob. ?k 8, 1-3), Lidia (zob. Dz 16, 11-40), Feba (zob. Rz 16, 1-2), Olympia, diakonisa ?yj?ca w IV w., i wiele innych. Ten wk?ad kobiet doceni? papie? Benedykt XVI, przypominaj?c 14 lutego 2007 roku: ?bez ofiarnego udzia?u wielu kobiet dzieje chrze?cijaństwa potoczy?yby si? ca?kiem inaczej”. Jak wskaza? Ojciec ?wi?ty, ?równie? w ?rodowisku pierwotnego Ko?cio?a obecno?? kobiet na pewno nie jest drugorz?dna”.

Ko?ció? domowy

Wczesne ko?cio?y domowe by?y prowadzone przez kobiety, takie jak Grapte, liderka wspólnot wdów z II wieku, które opiekowa?y si? sierotami w Rzymie (ryc. 1) i Tabita, wdowa z I wieku (?Czyni?a ona du?o dobrego i dawa?a hojne ja?mu?ny”, zob. Dz 9, 36-43), która za?o?y?a wspólnot? ko?cio?a domowego w Jafie. Dzi?ki ko?cio?owi domowemu pierwsi chrze?cijanie uzyskali dost?p do sieci spo?ecznych, które umo?liwi?y im kontakt z lud?mi z ró?nych klas.

Kiedy ?eńska g?owa rodziny, by? mo?e zamo?na wdowa, taka jak Tabita, lub wyzwolona z niewolnictwa kobieta, taka jak Pryska (zob. Rz 16, 3-5), nawróci?a si? na chrze?cijaństwo, ewangelizatorzy jak Junias (zob. Rz 16, 7) czy Pawe?, uzyskali dost?p nie tylko do jej gospodarstwa domowego, ale tak?e do jej sieci znajomych. Oznacza?o to, ?e niewolnicy, wyzwoleńcy, dzieci, krewni i klienci takich niewiast równie? nawracali si?. Kiedy wi?c Pawe? nawróci? Lidi? (zob. Dz 16, 11-15), automatycznie uzyska? dost?p do szerokiej grupy relacji spo?ecznych i potencjalnie szerokiej publiczno?ci (ryc. 2). W swojej szczegó?owej ksi??ce ?A Woman’s Place”, Carolyn Osiek i Margaret Y. MacDonald wykazuj?, ?e chrze?cijanki z ni?szych klas mog?y zak?ada? w ramach swoich chrze?cijańskich sieci spo?ecznych firmy, które zabezpiecza?y je finansowo. To z kolei wi?za?o si? z wy?szym statusem spo?ecznym i dawa?o swobod? przemieszczania si?, zw?aszcza w ramach rozbudowanego gospodarstwa domowego w staro?ytno?ci.

Sklepy w Filippi. Tu prawdopodobnie Lidia sprzedawa?a swoj? purpur? (foto autorki)

Ewangelizatorki

Celsus, zagorza?y krytyk wczesnego Ko?cio?a, mia? negatywny pogl?d na ewangelizacj? kobiet. Jednak nie?wiadomie dostarczy? zewn?trznych dowodów na inicjatywy podejmowane przez kobiety we wczesnym chrze?cijaństwie, gdy powiedzia?, ?e chrze?cijanie przekonywali ludzi, by ?nie opuszczali ojca i swoich nauczycieli, i nie szli z kobietami i ich towarzyszami do mieszkań kobiet, do sklepów b?awatnych czy z wyrobami ze skór” (Orygenes, ?Przeciw Celsusowi”).

Krytyka Celsusa potwierdza dowody zawarte w innych ?ród?ach tekstowych z wczesnego chrze?cijaństwa, wskazuj?ce, ?e ewangelizacja przebiega?a pomi?dzy konkretnymi osobami, od domu do domu. Ewangelizatorkami by?y kobiety, które dociera?y do innych kobiet, dzieci, wyzwoleńców i niewolników. Krytyka Celsusa pokazuje, ?e chrze?cijanki (i kilku dobrych chrze?cijan) ze wzgl?du na wiar? w Jezusa podejmowa?y inicjatywy wykraczaj?ce poza patriarchalne normy.

Szczególny wk?ad kobiet

Istniej? trzy znacz?ce ró?nice mi?dzy spo?eczeństwem rzymskim I i IV wieku, które mo?na przypisa? ewangelizacji i przywództwu chrze?cijańskich kobiet. Po pierwsze, do IV wieku wolno?? wyboru ?ycia w celibacie skutecznie wyeliminowa?a jeden z filarów patriarchatu, czyli obowi?zkowe ma??eństwo. Po drugie, chrze?cijańskie wdowy i dziewice uratowa?y, uspo?eczni?y, ochrzci?y i wykszta?ci?y tysi?ce sierot, które w przeciwnym razie umar?yby z wycieńczenia lub by?yby skazane na prostytucj?. Po trzecie, domowe sieci kontaktów i dzia?ania ewangelizacyjne kobiet odegra?y wiod?c? rol? w przekszta?ceniu spo?eczeństwa rzymskiego z kultury w przewa?aj?cej mierze pogańskiej w kultur? zasadniczo chrze?cijańsk?.

Fresk z VI w. przedstawiaj?cy Tekl? w oknie swojej pustelni (po lewej), Paw?a (w ?rodku) i matk? Tekli Theoklei? (po prawej). To scena z ?Dziejów Tekli”, konkretnie za? moment, w którym Theokleia uskar?a si?, ?e jej córka nie robi nic, tylko s?ucha przy oknie kazań Paw?a (zdj?cie dzi?ki uprzejmo?ci Fundacji Ephesus)

Podsumowanie

Elementy ?ycia zakonnego mo?na dostrzec nie tylko we wczesnych wspólnotach wdów, takich jak Grapte i Tabita, ale tak?e w kobietach, które wybra?y ?ycie w celibacie, takich jak cztery prorokinie-córki Filipa (zob. Dz 21, 9) i ?eńskie wspólnoty w Azji Mniejszej przedstawione w ?Dziejach Tekli” (ryc. 3). Kobiety w tych wspólnotach nie tylko ratowa?y sieroty i ubogie wdowy, ale tak?e prorokowa?y na najwcze?niejszych zgromadzeniach chrze?cijańskich (zob. 1 Kor 11, Dz 21, 8-10). Ich kontrkulturowe sprawowanie w?adzy w kontek?cie codziennego ?ycia domowego jest cz?sto niedocenianym kluczem do szybkiej ekspansji chrze?cijaństwa. W?adza misyjna i prorocze przywództwo kobiet w ich rozleg?ych sieciach spo?ecznych zmieni?y oblicze Cesarstwa Rzymskiego.

Materia? wykorzystany w artykule pochodzi z ksi??ki autorki pt.: ?Crispina and Her Sisters: Women and Authority in Early Christianity” (Fortress Press, 2017). Drugi artyku? z tej serii opisuje oryginalne badania archeologiczne dotycz?ce wczesnochrze?cijańskich kobiet znalezionych na fryzach sarkofagów pochodz?cych z III-V wieku.